SIKNI ENG

December thla kan chuankai meuh chuan thing tin par a mawi thin e tiru. Va tinreng ten partin zu an dawn a, an lenlaini an chen thin. Van boruak thiang tak karah si meikhu leh romei khu zam raih te khian boruak dangdai hun lawmawm a entir a. A ni, chhumzingin thlapui eng mawi tak mai a khuh no paw riai mai a, Thlapui chuan chhumzing chu achhun eng paw riai mai bawk a, heng thil pahnihte hi han thlir vang vang pawh hian a inhmeh zia leh a inchawih mawi tawn zia a lang a ni. Heng te hian Siamtu khuarel famkimzia leh ropuizia a puangchhuak chiang thin. Tlangsam a han par vul chuk tawh phei chuan Lal piancham hun lawmawm hi kan rilruah a lang lo thei lo thin a nih hi. Chungtiang bawkin pardang te pawh hian lung an dum a, Thinlai an hnem thin. Han hawi vel ila, masi parmawi tinreng mai a han vul chuk tawh chuan lunghlui a lenga, tu emaw ngaih em em sawi tur awm chuang hauh si lo hian, lung hi a leng veng veng mai a ni. Heng bar thla par te hian Kristmas rim an ti nam vek mai. Thingtlangah chuan Masi rim a nam ta, kan ti thin a nih kha.

Zokhaw lam atanga tu leh fate chak dap a, khawpui lam rawn pan duah duah mai te leh, naupang lawm leisak theilo nu leh pa nih hreawm zia hria ang mai a theihtawpa thlan fara hnathawkpa tih hriat ngawih ngawih leh kumpuilingleta fefap khawpa hnathawkpa hmelpu ngawih ngawih ten an fate tana an theih tawp a tha leh mawi thawmhnaw leh balloon cheimawi rawng chi hrang hrang tial vel te an han lei hawng sup sup thin phei chuan lunglamah engemaw mawlhtu awm ang hrimin thinlai a fan chhuak thin, hengte avang ngawt pawh hian Mizo Kristiante tan a siam ang hrimin masi hi a hlu bik riau a ngaih theih a ni awm e. A ni, thingtlang leh hmun hrang hrang atanga mahni khaw lam pan a bawr fahran maia inkhai thliah thliah chunga an han in seng sang sang mai han hmuh te hian SIKNI ENG hlutzia a hriat theih a. Bazar leh a chhehvela thil zuar ten Christmas sale tia an authawm ri te chuan boruak a siam a, a ti masi a ni. khawvawt lam hret si, mahse la vawt chhe lutuklo leh inchei nuam tawk leka boruak nuam chuan SIKNI ENG huntawng nawmzia a tichiang a ni.

Ram hla a u leh nauten chhungkaw kima Lal pianchampha lawm nan tiin hmuntin hmuntang atangin mahni khua leh tui ngei kan pan dem dem a, chhungkaw kim taka he hun lawmawm hi hman theuh kan duh thin a ni. Theihnise, tute pawh hian mahni vangkhuaah ngei lawi tura pan vek kan nuam awm e. Chhungkaw rual leh neinung deuhte phei chuan program mumal tak an duang leh ngei ang a, awmni khamin ran pui te talhin ruai ropui tak an kil ho leh ngei dawn si a. Heng te hi tunah chuan kan nunphung pangngai a ni tawh a, kan tihdan pangngaiah kan neih tawh a ni ber. Kan awihlai puan ang hnawlin kan in saseng dem dem thin a, chu mai a ni lo, he hun lawmawm hian mitin te rilru a ti phawklek a, nula leh tlangval ten chance tha tak an neih chu pumpelh tum hauh lova party leh picnic program an siam te chuan hun dangdai Lalpiancham hun lawmawm SIKNI ENG lo in herchhuak ropui zia a tichiang leh zual a ni. Chhungkaw tin kan phusa sang sanga, chhungkim takin ruai kan han theh thin te kha a va lo hlu em tiru. Chumai a ni lo intihhlimna hrang hrang hmangin awm ni kan kham thin hi kei chuan Lalpa malsawmna kan dawn liau liau ah ka ngai e. Naupang deuh ten thleng kan dawh thin a, Masi-pa in kan dil apiang zanah min lo thlak saka, zing khawvar hun kan nghakhlel em em thin a nih kha. Heng hun te hi naupang tan chuan a hlu a, a hlimawm a, kan naupan laia Masi kan nghahhlelh chhan pakhat a nih thin kha maw.

Chuan le! Urlawk zan kan hnaih ta deuh deuh va, hla dang a lang thei ta lo, “kum sul liam hnu kan nun ngaih lai tho leh thin, Remna Lal pian hun champha hmatianga kan thlir, SIKNI ENG mawi leh zan boruak thiang leng vel, ngaih lai tizual tur reng an maw”! Tih hla te hi mitin te thinlung luah khattu a ni ta tlat mai a, he hla tel lo hian Masi a kim tlat lo. kei zawng mittui nena ka lo chham ve fo a ni tlat. Chutah, “Kumpui sul a lo vei chang hian lunglen a tho leh thin, ngai lo leh lawm lo reng hi awm thei lo, kan ngaih Kristmas ni eng a lo zam thar leh ta” tih te chuan thinlung a ti phawklek a, mi a vel a ni ber e. kei zawng mittui tla zawih zawiha ka sak loh theih loh hla mawi a ni tlat a sin. “pawmlai nei leh lusun fate chantawk hi dawn ve teh, hnutiang mual liam hnu ngaiin an tap e. Par ang an lawm hnu, he ni ropui lo thlen hian, chhungkim dar ang lenlai kha ngai zualin, tapin luaithlipui an nul ngei ang” tih te phei chu a thu a tha mai pawh a ni lova, a thluk hian lung a kuai hrim hrim tawh a ni. Hmanlai deuh chuan tunlai ang hian Masi hla kan la ngah lo va, Music a ngaihtlak theih phei chu Pi Lalsangzuali Sailo kha a ni deuh mai a. Zanlai muttui lai tak maia ri riai riai lo lang thin pawh “ A chungnung bera chungnung, chung nung ber Lal ropui leiah hian kumkhuain rem leng se Haleiluiah” tih te “Kumhlui thlahna”Kum hlui aw¨ding rih rawh, zamual chu liam mai lo la” tih te khan lung a ti leng veng venga, tu ngaih sawi tur hre hauh si lo khan, mitinte thinlai a thawng vawng vawng thin a nih kha. Heng te hi Zofate thinlai luahtu hla mawi a ni a, kan thinlai hnemtu ani. Keizawng he hunah kher hi chuan hla dang a lang thei mawlh lo.

Kum a lo liam zel a, hmana nula tlangval thin kha an tlangval nula reng lo va, hmana putar leh pitarte kha an tar reng lo. Hnah hlui a til a, hnah tharin a thlak leh thin. Aw! hringnun hi han dawn ve vang vang mah te u! kan vul lai ni hi a rei lo lua teh a sin. Kan hringnun par vul lai hi a tawi mang e, kan dam chhung te chu ni thawnthu angin a tawp thin. Keizawng heng kan hun tawng ropui Masi hunah tal hi chuan lenrual kim taka lung duh te nen nuihiau par tlan ka nap thin. Thuro iangin thla nei teh reng ila, Kan Zotlang ram nuam, han fan del del ka nuam a, siktuithiang dawna lenrualte nen tualchai ka nuam thin. Kan hun leh ni te hian min nghak mawlh si lova, kum a liam a nga, hai ang tarin mual kan la liam tho tho dawn si. Tute mah hi kumhlun tur reng kan awm lo. pakhat temah kan awm lo. A ni, Kei chuan he hringnun hi hlim taka hman lian ka duh a, Lal pianchampha te hi chhungkaw kima len rual te nen hlim taka hman ho dial dial ka thlahlel fo. Mahse Nang leh kei hi kan duhthusam ang ngawtin kan awm thei lo a nih hi. He hun lawmawm Kristmas lo thlen apianga ka hriat chhuah lo theih loh thil a awm. Chu chu hmangaih taka min enkawltu, Naupang mai ka nih lai pawha Hnam rilru min lo tuh saktu ka zuapa a ni e. A lei hringnun lo chawlin he leiah hian hmu dawn tawh lo mah ila, nghilhni reng ka nei thei si lo. Aw, SIKNI ENG lo herchhuak e, mahse Nang ngaih a zual leh si thin. Zuapa! thlafam vangkhua lawi mai lo ni la, keini I hrailengte lawm a kim tur. He SIKNI ENG hian I hlimthla kan chantawk min ngaih tira, kan thinlai muhnu a kai tho leh thin. Aw, Nang nghilhni kan nei long che. Tia chham mai loh chu tih theih dang reng ka nei si lo.

Zofaten kumpuilingleta Tlumtea thlira kan lo thlir leh nghahfak ber kristmas leh kumthar boruak hi kan huntawng ropui ber a ni a, ngai lo leh lawm lo tunge awm thei ang? Masi hla sak tawh phei chuan lung lam a kuai a, thinlai a thawng dawt dawt mai thin a nih hi. Remna Lal hian thinlai hnem mawlh teh se. Mitin ta tur chanchintha Lal Krista lo piang kha, lawm turin Khawchhak mifingte chuan an neih ro thil hlu te kengin Bethlehem dai an pan a, Ran thleng tlawm taka nausen piang chu chibai bukin an thil hlu te an hlan a ni. Chu nausen chu khawvel chhamdamtu a ni tih an chianga, an zahzia lantir nan chibai zahawm an buk a ni. A ni, Vawiin niah hian keini Lal Isua hnung zuitute hian enge neih ro thil hlu kan neih ve le? Sum tam tak kan nei lo a ni thei e, beraw leh mora te phei chu kan nei ve kher lovang. Rangkachak leh lunghlu pawh kan nei kher lo thei. Mahse, kha nausen kha engkim titheitu a lo ni a, a ni chuan amah ringtute a thlahthlam ngai lo va, a veng reng thin a ni. Chutihlaiin kan neih ro thil hlu a phut ve tlat mai pakhat a awm; Chu chu kan thinlung a ni. Bethlehem khua ran thlenga nau lo piang Lal Krista hi a tlawm lua ma nge tiru, khawvel hian Lei leh Van Lal a nih hria se a va piang ropui dawn em. Hawh u, keini a chhandam fate chuan kan thinglungte ama hnenah hlan tharin, chibai zahawm buk turin i inbuatsaih ang u hmiang.

Pu KC.Lalvunga(L) phuah 'SIKNI ENG' Daduhi sak hian ka lung min len fo:


Late, Lalsangzuali Sailo, Krismas hla(Remna Lal a piang):

Beiseina Nung Nen

Ka suangtuahna vak vel chu a phi ruai mai a, ka ngaihtuahna chuan hla tak a thlir a, mita hmuh theih si loh a chu, ka thinlungrilah erawh a lang chiang hle si. Rilru mumal pawh pu hleithei lo va, ka suangtuahna riang tak vahvaih lai chuan, he ka taksa hi ka hnuchhawn ta emaw tih mai turin ka sakruang chuan awmzia a nei tam lo va, a hahchawl a nih chiah loh pawhin a muhil a ni ta ve ang. A ni, mawlhtu eng emaw chuan mi tiharh tlat mai a, muttuina leh dawihlo dangten awmzia an nei lah lo. Chutianga BEISEINA Nung nei a ka awm lai chuan, ngaiteh, i puanven sawichhing la, harh ta che, engah nge i thlaphan a, i rilru i tihhah mai le.., rawn ti chiah mah suh se, ka chhia leh tha hriatna mawlmang tak chuan mi sawi harh a, mutmu pawh tuah hleithei lo va awm, kei a riang vala chu ben harhin ka awm ta a ni ber e. Chu chu hringmite min sawiharhtu darthlalang a ni a, ben harh zawh loh nih chu khawvela thil hlauhawm ber a lo ni thin si a.


A ni, he kan Zoram khawvarna lamtluangah hian beiseina nung chu a la bet ve tlat a. Natna khirh tak veiin, harsatna hrang hrang karah chaurau ek thai hial mah se, Zonu chhulchhuak Zofate tana RAM BIK a nih miau avangin, chu Zoram insiksawi hun chuan ka thinlungah hmun pawimawh ber a luah lo thei si lo. AW, Rorelna fel leh dik changchawi a enkawltu mamawh em em kan ram riangte khian chhanchhuaktu a ngai a, a rum vawng vawng mai a lo ni e. Hruaitu hlemhle takten hun lo kal zel tur thlirlawk a, Zoram tana hmathlir thui tak nena ram an hruai loh avangin kan 'Zan Ar Khawthim Dai Kal' a nih ber hi. Dikna leh Mawihawihnate chu kan vui mek a, a thei thei, a chak chak, a huai huaite lalna RAM-ah kan chantir a ni ringawt tawh a nih ber hi le. Zoram tana pa nih tling, hruaitu arsi engmawi, mahni aia ram dah chungnung zawk, hun lo kal zel tur thlira thangtharte hmakhaw ngaimi leh fefap khawpa ram tana hnathawkmi te tan hmun siam sakin, chu mi ngei chuan he Zoram hi han tuai hriam se ka va ti thin em.


Aw Zoram, tluchhe mai tur atan kan phal lo che a, tho la, ding ta che!..Baal hmaa thingthi ve ngai lo dawiburten an dawt at zawh loh darfeng valrual a za tel i tan kan la awm e, lungphang suh la, zam hek suh ang che. I tan chhuihthangval rualten suihlung rualin phaikhai kan vawr za ang a, i hliam te chu thawi dama awmin, mawina nena thuam i la lo ni chek ang. Chutin i chhungah Chhinlung chhuak Zofa hnahthlakte suihlungrualin halloten sirtiang kan sawn za tawh ang a. Chu hun chu thlira beidawng lo, Zofa Lanu/Valrualte "BEISEINA NUNG" hi lo thamral mai lo se.

MI RAMAH ZAWNG LUNGLEN A NA E

-LP Sailo


Chhungkim dar ang lenlai dawn kira, ka hringnun lamtluang ka thlir kirin ka suihlung a leng vawng vawng. Hmanah chuan chhungkaw kim takin "sem sem dam dam eibil thi thi" tiin in huphurhna awm hauh si lo hian kan awmkhawm tel tel thin a. Kan in leh lo ngeia keimahni buh leh bal thar ngei mai kan han fak thin te kha a va lo ngaihawm em! kan thenawm khawvengte that zia leh kan chhungkaw chunga an ngilneih zia te kha thu hian ka hril zo lo. Chawhmeh nei tui deuh leh hrawk fah rimtui nei zawkten thenawm khawvengte kan in suah a, Ka nu ka pa hei hi lo hmeh ve teh u, ka nu bai a nia, a tui reuh lutuk ti pah fawma thenawm naupang rawn tirtu in chhungnu khawsak rel te kha a va tui thin em.


Tlai khua a lo thim hnaia, khawthlang lam ni herliam mai tur eng deuh phut te chuan naupang nih a ti nuam a, tualchai tawk lekin unau hmelhai a rawn her pui thin te khan pawnto a va ti nuam thin em. Thenawm khawveng naupang zawng zawng mai tualpuiah kan inchai a, a pui apang a lian a te chena kan han inkai duah duah thin te kha a va ngaihawm thin. Chutah khua a lo tlai deuh a, atawp ber nan tiin kut invuan meuhvin "Tin dial dial tin dial dial" tia, kan chaikual thin te kha ngilhni awm tak ang maw. Khang kan thenawm naupang te kha an la dam kim tak ang maw.


Kan Zonunmawi nawm thin zia kha chhut tam pauh leh a lo hlu a, a lo nuam thin. Thenawm khawvengte in hmangaih dial dial leh angkhat pata laitual kan lenna kan Zoram nuamah tlawmngaihna par ang lo vul zel teh se. Hringmi kan chan chhunga kan damchhan chu hlimna a ni a, mi hlim thei apiang hi mi vannei an ni ringawt. A ni, unau in ngaina em em vaimin fangkhat pawh inphel hial mai thin Zofate tana chhenfak kan hnamzia hi i chhawmnung zel teh ang u. Thangtharte nunah erawh Liandova leh Tuaisiala te unau inhmangaih tluk zetin vaimin fangkhat pawh insem dial dial thin ni lem lo mah ila, unau in hmangaih tak leh in thenhrang thei ngai lo kha, ram hla taka thendarhin kan awm a, anka pawh inchhawn theilo hial maia kar hla taka kan han awm meuh chuan hmangaihna pawh hian a lo daih rei meuh lo awm mange tih theih turin a lo dal ve thei ngei mai. Karhla taka Ka mizo puite tan pawh a ni ve ngei ang. Amaherawhchu hringmi kan chan chhung hian kan zonunmawi hi i thlahthlam lovang u, a hlu a, a mawi a, a par a chuai thei lova, kumkhuaa chhawm nung reng turin i ngai hlu ang u.


Kan pangpar huan mawi tak mai te kha ka va ngai thin em. Kan ningnawi eitu atana kan vulh kan vawkpui note neihni a kan chhungkaw hlim theih zia te kha a va ngaihawm thin em. Kan uipuiin note a han neia, kan unau za kan han in ko khawm a, an hming kan han sa den den thin te kha theihnghilh har ka ti fo thin. Kan kawmchara Zawngtah rah that theih zia te kha a hun lai na na na chuan min ti hnianghnartu a ni tlat. Kan theite kungte kha a va rah tha thei tak em. Kan khanghu kungpuite kha kan va chhawr tangkai thei em ve aw. Ka nu bazarna khawp hlawh petu a ni ve tlat. Kan thlai tharte kha kan sumhnar chikhat an ni.


Exam a lo hnaia, kan tih that loh hlauin min vil tlat a, kan mut a chhuah chuan chawhtawlhah tuivawtin kan ke min chiah tira, kan muthlu leh tawh ngai lo. Nilenga sikul run bela kan thang vang vang changin in lamah kan tan kan ei tur te kan in tur te a lo buatsaih thin a, result a lo chhuaka, kan pass phei chuan Artui min han chhum sak thin te kha a hun lai chuan kan va ngai ropui thin tak. Lehkhathiam tia sawi tur ni hauh si lo, nu ngilnei leh zaidam, a huna naupangte tana mi inpe chunnu ngurpuii kan nei kha kan lo vannei teh e. Mi te angin BA,MA nu ni lem lo mah se, a fate min enkawldan kha MA nu tamtak tluk rual a ni bik lovang. Mizo nunmawi chhawm tlat tura a fate min zirtir thin te kha theihnghilh har ka ti fo thin. A ni chuan; Khawiah pawh kal ula, tlawmngai ber ula, tha thawh ngaiah in tha ren ngai suh u, Pipute chuan "Tha leh tuisik chu ren thiang a ni lo ve, amahin a rawn awm leh zel", an ti ngai e, tia a fate min fuihna aw te kha a lo va mawi em


Tunah erawh mualza tam tak kar danin thaikawi biahthu mai loh chu in hlan mai a lo harsa ta. Aw, hmasawnna kan tih hi chhungkim tea tih ho dial dial theih ni teh reng se, ka chunnu kiang ngeia awmni khama nitin zantin chen ka nuam thin. An sawi thlang sapui nun hian ka lung a len zo lo va, ka kham khawp hlimna min phuruk sak zo lo pawh hi an demawm bik lem lo ve, Mizo ka ni miau a lawm. Israel fate chuan `engtinnge mi ramahte zion hla mawi kan sak theih ang ni’ an lo ti hial. He Mizo nunmawi lo tem vir ve tawh hian Mizo nunhlu chu min ti ngaihlu a, Mizo chaw te, mizo chawhmeh te, mizo artui ngei mai ei a, mizo tui leh mizo chhang ngeia lo seilen hnan tawh thisen hian a mizo nunphung a ngai hniam thei lo va, nitin a ngai zual zel zawk thin a nih hi.

A ni, keizawng ka suihlung a leng em mai, theih nise, rauthla tira kan runchhung ngeia kan buh changrum leh kan tuithiang va dawn a, awmni kham hial ka nap thin. Hringfate kan dam chhan nun chhungril hlimna thuruk chu kan zonun vulna rammawi Zoramah ngei a awm a, chu chu a hrin Zofaten nghilhni kan nei thei si lo. Nitin hian chu ram ngaih chu a zual thin a, a tello chuan hringnun hian kim lohna riau a nei tlat zu nia. Tu ngaih sawi hlei thei si lo hian kan khawtlang lunglen veng veng mai thin a nih hi. Zotuithiang leh zobawm dingdite vulna ram chu kan ram ngei a nih avangin khawiah pawh awm ila, kan lung a len lo thei si lo. Mi ramah zawng lunglen a na e.


PS/ He article hi Mumbai Mizo Association (MMA) Silver Jubilee Souvernir (1983-2008) a chhuah tawh a ni a. A harh copy pawh min rawn thawn ve nal nal a, a chhunga thuziaktute ka han bih nghal thuak thuak a, awi karei, insitna a va na duh em. Kan mizo ziaktu lar, Lalhmingliana Saiawi, Vanneihtluanga, PL Liandinga, PC Biaksiama leh Rev. Chuauthuama etc. te kutchhuak a ni nuk hlawm mai a. Thalai lamah ka thian tha C.Vanlalramsanga (Sangmama) te, Vanlalruata Fanai (Maruata) te bakah mi thiam thuziak ngaihnawm tak tak a tel hlawm a. Mithiam rual zinga ka thuziak fahrah ve tak mai an telh duh hi ka lawm hle rualin ka insit hle thung. Mizo kutchhuak magazine ka hmuh tawhah chuan Chhinlung Magazine (Bangalore Mizo Association) nen hian a zahpuiawm lo ber pawl a ni awm e. A buaipuitu kan hotupa Maruata te thawhrimna a fakawm hle mai a, he Souvernir hi Mizo thalai zawng zawngten chhiar thei ngei ila ka ti a. Chona tha tak a ni hlawm vek mai.

Kum Sarih Liam Ta

Kum 2001 kum kha a ni a, kum tawp Pawltlak thla a nih tawh avangin chu ramah chuan nichhuak eng reng hmuh tur a awm tawh si lo. Zing Khua lo varin kawl a lo eng a, ni chhuak eng mawi hmuh hmain zan mut a lo hun leh mai thin. Han hawi vel ila, vur tla lah chu lapua ang maiin van atangin a tla pheng phe leu suau suau mai reng bawk si. Ngaiteh, electric eng tih loh chu eng dang reng hmuh tur a awm si lo. A ni, hringfate hun chhiar danah chuan Krismas hun ropui a ni tawh a, Zoramah chuan chhungkaw kokim takin an awmho dial dial ang tawh ngei ang a, vengtinah inkhawm dar a ri mang mang tawh ang a, thiani te, thiana te inkhawm turin kan in sawm sap sap tawh awm si a tiin ka sana leh calendar chu ka enkawp fo thin. Radio ka han herhhawng a, chutah leh Fernando tih hla ABBA ho sak kha, a rawn zai chiah mai phei chu ka lung a va leng chiang kher em. A hnuah Elvis hla Blue Christmas tih ten a rawn chhunzawm a, chutih laia ka thinlung chu hmu thei ila, a hnim ruihin ka ring hial. Chu khawpui chu Sweden khawpui pahnihna Gothenberg dai pawn a ni a. Thlasikah chuan ni eng hmuh tur a awm ngai lo va, khua a rawn var a, rei rial lovin thimin a rawn nang nghal deuh mai thin a ni.


December ni 24 zan chu thianza hovin Jail tlawh ila, thil pek te kan theih ang ang keng bawk ila tiin rem kan ruat ho va. Chuta sak atan tiin hla pawh kan thiam ang ang kan zir ve bawk a. Kan hla zir lai te chuan kan zai thangkhawk ri chu ram reh tak khawpui daipawn feah chuan a lo ring duh ngang mai. Silent Night ngei mai phei kha chu mittui tla pura lo sak pui a awl kher mai. Lung a lendan leh a mi deh dan pawh a dang zar mai a. Eng emaw changa motorin vur a chil ri ser ser bak chu ri dang hriat tur a vang teh a sin. Eng emaw chang chuan Lalpa engatinge hetah kher kher hianin mi awm tir le tih mai pawh awl tak a ni a. Ka lung hi a zing nitin a, hlim taka nuih har har pawh awlai lo tak a ni. Mihlim thei ve tak nia ka inhriatna te pawh he hmunah kher hi chuan an tawmbo vek a nih loh vek pawhin an hrisel ta lo a ni tal ang.


Tichuan, ruahman ang ngeiin kan awmna atanga darkar 2 tlan zeta hla Jail hmunah chuan Car 3 meuh kengin kan in zui chhuak ta dal dal hlawm a. A then kalkawngah an zai a, a then an titi bawrh bawrh bawk a. Kei erawh lunghnurin ka mittui a parawl kuang mai a. Ka suangtuahna te pawh chu kan Zoramah a thlawk delh delh a ni berin ka hria. Ka thiante, ka unaute , kan thenawm khawvengte leh kan kohhran thlengin mitthlaah an lo lang zut zut mai a, ka thiante hi USA, England, Denmark, Holland etc.. atangte an ni hlawm a, Kristmas an hmandan pawh a inzul hlawm deuh vek avangin an ti ti pawh a rual phian a, hmun fianrial leh khawhar tak pawh an ni tan chuan nunphung pangngai a ni mahna, engah vak an ngai lem chuang lo. Chutia Zo taka kan kristmas hmandan te ka suangtuah neuh neuh lai chuan Jail chu kan thleng ta a, sawi tawh angin Vur atam em avangin kalkawngah kan buai lek lek chang lah a tam. Chuvangin a hun takah kan thleng chiah lo na a, Jail chhungah chuan kan lut thei ta tho a, Jail tang te an rawn chhuak a, Inkawmhona hun reilo te kan neihpui hnuah kan hla neih ang ang te kan sa a, Jail tangte hi an hmel atang chuan pa hrisel hmel pui pui leh sek tel tul deuh vek mai an ni hlawm a. Tam tak chu an sual vang renga tang pawh an ni bik kher lo mai thei a, vanduai vang liau liaua Jail bang zut te pawh an awm thei e.


Amaherawhchu, heng ho hian nupui fanau an nei ve ngei awm si a, he hun hi engtin tak ngaihtuah ve ang maw? an chhung leh khatte ngaiin an lung a leng ve viau ngei awm si a tih ngawt chu ka rilruah a lo lut thin a. Kan ruahman angin kan hla sak turte kan sak zawh hnu chuan thilpek kan ken ang ang te chu hlanin kan hawng leh ta vang vang a. Tichuan, December 24 chu mahtea laikhum belin zan dar 12 ah ka mut san ta daih zu nia.. Kum a zawnga ka kristmas hman loh ber kum a nih rualin kum a zawnga ka kristmas hman that ber kum erawh a ni lawi si. Kum kha leh chen Kristmas ka lo hmang ve tawh thin tak na a, Jail tang te tan vawikhatmah ka la zai ngai lo va, thilpek ka hlan lah ka hre hek lo. Chuvangin kristmas ka hman liam tawh zawng zawngah inchhirna tur han sawi tur reng a awm lo va, tunhnu hian ka ngaihtuah let changin ka hlim veng veng thin.

Expert Mechanism-ah

A vawikhatna atan, "Human Rights Council" hnuaiah October 1st to 3rd khan "1st Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples" tih thupui hmangin nithum awh UNO, Geneva-ah conference koh a ni a. He conference hi fimkhur tak leh felfai taka Pawl hrang hrang aiawhte leh Ram hrang hrang sawrkar aiawhte tel tura hriattir leh ngen an ni a. NGO lam atanga ngaihdan leh Sawrkar lam atanga ngaihdan te sawihoa, chu mi hnuah UN Expert leh Rapporteur- report leh hmuhdan sawihona neiin thutlukna erawh thuneihna sang ber "High Commissioner for Human Rights " siam tur a ni a.


Kum 2006 khan Human Rights Council chuan hnam hnuaihnung zawkte tana zalena "Declaration on the Rights of Indigenous Peoples" a lo puang tawh a. Chumi bawhzuina leh hmalak zel dan tur ruahmanna chu he Conference "Expert Mechanism" hi a ni a. Hei hian a huam thui hle a tlemte lo tarlang ila:

Fundamental Rights, Life and Security, Culture, Religion and Language, Laws, Education, Media, and Employment Participation and Development, Land and Resources, Self Government and Indigenous Implementation, Minimum Standards etc..

Hetah hian keini Zofate tan pawh thil pawimawh tak tak kan in hmakhua lawkna atana tul tak si tam tak a awm thei awm e. Engpawhnise, chuti lam chu sawi rih lo ila.. tunah chuan a tlangpui zawr zawr chauh sawi rih mai ila. Asia atangin NGO leh Sawrkar aiawh mi thahnem tak an rawn tel thei a. Senso pawh UN hian a tum nasa hle. Hmanni lawk khan Thailand khawpui Chiangmai-ah meeting tenau ang reng a lo awm tawh a. Chu tah chuan kan Zohnahthlak Jacob Pangkhua, Bangladesh leh Lalmuanpuia, Mizoram te an lo tel tawh a. Tin, Asia Indigenous hmunpui Thailand-ah hian Mizo tlangval Muana pawh a thawk ve tih an sawi chu ka hre tawh a. Muana hi Lamka khua a ni a. Hmel in hmu ngai lo ta chu, UN bulding lian lutuk maiah chuan han in zawn hmuh mai chu har tak a ni.

Conference kan neih laiin Camera lian zet pu a, chak tak tak a, kal fua fua mai Mizo hmel tak hi ka hmu a, miin presentation an chhiar lai hian uluk takin video a lo lak sak thin a, chu chu he hunah hian a mawhphurhna pawh ni awm tak a ni. Chutia uluk taka a bih nger nger mai chuan, a hnungah ka han kheuh a, Muana i ni em? ka han tithut mai chu, a phu nasa kher mai. Tute pawh buai tak vek kan nih thin avangin hun thawl deuhah inkawm kan ti ta zawk a. A ni hi Thailand-a awm a ni a. Chawhlui te kil hovin, inkawmna hun tha tak kan nei thei ta zel a. Kan zinga rawn tel ve Jocob Pangkhua pawh a tirah English chauh a thiam emaw ka tih laiin Mizo tawng a lo thiam ve nasa mai a. A tawp lamah phei chuan Mizo tawng hlirin kan ti ti ta zawk a. A ni hi Hrangkhawl hnam a ni nghe nghe awm e. A ni hi Bangladesha awm Zohnahthlakte aiawha rawn kal a ni a, kan chief minister Zoramthanga pawh lo be zauh zauh tawh thin a ni.

Tin, kan zingah hian ram thenkhat MP an tel ve zauh zauh bawk a. An ni hi sawrkarna chang tho si, mahse an ram political party ah majority an nih loh avangin hnam hnuaihnung zawkte tana ruahmanna an duan leh chumi kawnga hmalakna turah UN puihna an rawn beisei ve bawk a ni a. A biktakin Nepal sawrkar thar Maoist MP pawh kan zingah a tel ve a, inkawmna hun tha tak kan nei thei a, thurawn leh an ram chanchin te pawh ngaihnawm takin a sawi thei a, a vanneihthlak kan ti hle. An ram sawrkar chu Maoist party ni mah se, ram chhung mipui tam zawkin Nepal Hnam hnuaihnung zawkte tana chanvo pangngai leh zalenna pumhlum an lo neih theihna tur chuan UN atang hian tanpuina kan mamawh a, nangni pawh hian eng emaw zawng tak chuan tih theih in nei vekin ka hria, a ti nghe nghe. Nepal ram hi an positive hle.

Tin, October 2nd hian Hollywood actress lar ve tak Mexcican nula Salma Hayek pawhin khawvela nu tam takin fanau enkawl hleithei lo va, harsatna tamtak tawka awm mekte tanpuina atan UN-ah hian campaign rawn neiin a rawn kal ve a. Kan buai em avangin han hmuh hman kan ni ta lo va, remchang ni se, thla te pawh han lakpui ve awm tak a ni a. Antinio Bendre nena an channa "Disparado" tih film te kha hmuhnawm kan tih thu te han hrilh ka chak nen.

"John Calvin" Thlan-ah

-LP Sailo

Presbyterian kohhran tan chauh pawh ni lo, kohhran dangte tan
pawha mi pawimawh tak Reformer John Calvin-a phumna Thlanmual chu hmuh tumin Geneva khawpui va kalin kan va hmu ta ngei a, kan va lawm em. Kan beisei ang takin Thlanlung ropui tak leh pangparmawi ber berte khawiin lo vul chuk lem lo mah se, kum 600 laia rei tawh Thlan hi a la hnum hle a, a thu inziak pawh dar pheka ziak a nih avangin fiah kaka chhiar theihin a la awm a, tha taka enkawltu an awm tih a hriat theih a ni. Tin, he thlanmual hi Geneva khawpui, Zirna leh a kaihnawih thila miropui tak takte phumna bik a ni a. Thlanlung danga thu inziak vel chhiar pawh a manhla ngei mai.


Tuntumah hian John Calvin-a chanchin sawi ka tum lo va, eng mi nge a nih tih pawh sawi tam a tul kherin ka ring lo. A bik takin Presbyterian kohhrana lawi tan chuan naupangte pawhin kan hre vekin ka ring. He miropui hi Zofaten kan hmelhriatna erawh a la rei lo hle a, kum 100 awrh chauh a la ni awm e. Chu pawh Wales missionary-te atanga hmelhriat chhawng ve leh chauh kan nih avangin a pianpui hming diktak pawhin kan lo hre ngai lem lo va. Mizote pawhin kan ti "John Calvin" ve ta zel niin alang. Amaherawhchu, he French Pachal John Calvin-a hi a pianpui hming dik tak chu "Jean Calvin" tih a ni a. Hei hi a thihni thlenga a put leh a Thlanlunga inziah dan ngei pawh a ni. French Tawng erawh chuan "Jean" tih hi "Zawn" tih ri anga lam tur a ni thung.


Tin, a rawngbawlna hmun leh a khawsak tamna Strasburg leh Basel khawpui lamah chuan "Johan Calvin" tiin an hre ve thung a. Keini Mizote pawhin kan ziak dan pangngai takin "Johana Calvin" ti ve ta mai ila, chutiang chiah chu a ni a. German tawng chuan "John" hi "Johan" an ti a, Strasburg hi tunhma chuan Germany lama bet thin a nih avangin German tawng an hmang thin ve bawk. Tin, Basel khawpui pawh German tawng hmang an ni a. Hnam ropui leh upa zawkte hian an tawnga "Ziak Dan" hi an lo ngai pawimawh hle mai tih a hriat theih. Keini Mizote erawh English hovin an ti "John" avanga ti John ve mai kan nih miau avangin "John Calvin-a" kan lo ti ve ta a nih ber chu. Engpawhnise, French tawnga "Jean" tih leh English tawnga "John" tih kan hriatthiam theih nan ka han sawi zauna mai a ni e.


Tunah chuan kan va hmuhdan leh hmuh ngei tuma kan beihna lam tlemin lo tarlang ila; Wales rama awm kan Zoram Synod Pastor Rev.Lallawmzuala Khiangte te chhungkua Paris atanga rawn lut te nen tluang takin Geneva Rail Station (Cornavin) ah chuan kan inhmu hlawm a, hlim taka kan in chibai lawp lawp hnu chuan zingchaw kan ei zet a, tichuan kan fan duh hmun pawimawh nia kan hriat te kan sawi tlan hnu chuan a hmasa ber atan lungrual takin Pu John Calvin-a thlan hmuh hmasak ber chu kan tum tlang ta a. Tichuan, a awmna tura kan rin ber Geneva Thlanmualpui (Simetière) chu city bus number 10 nen chuan kan pan ding ta vang vang a. Kan han thlen chuan, Thlanmual ropui tak mai pangpar mawi tak tak chitinreng mai hi a lo vul chuk mai a. John Calvin-a thlanlung nia kan din chu kan han phek zawn ngawt dawn a, mahse, a awmna hmun hriat sa loh chuan han hmuh ngawt theih a ni dawn lo nia kan hriat tak avangin a thawktute chu zawtin kan thiam tawkin French tawng leh English pawlh deuh ang takin "Khawiah nge Reformer John Calvin Thlan a awm?" kan han ti a,... Ekhai, in rawn kal sual a ni e, hetah hian a awm lo va, khawpui chhung thlanmual zawkah a awm. Bus number 10 nen hian kir leh vang vang ula, "Hotel des Finances" tih hmaa Bus dinnaah khan chhuk ula, ding lamah in peng hlek ang a, thlanmual kawng inhmu mai ang" min lo ti a. Hun kan neih tlem teh lul nen, kan kal fuh mai lo chu pawi kan ti hle mai a. Mahse, tluang takin an sawi ang chuan khawpui chhunga thlanmual te tak te, mibik te chauh an phumna ni awm takah chuan kan lut fuh thei ta a.


Chu thlanmuala phumte hming inziahna hmunah chuan kan han zawng ta char char a, number 707-naah chuan "Jean Calvin" tih kan hmu ta a, chumi lo chu Calvin tih dang reng reng an awm si lo. Keinin "John Calvin" tia kan lo beisei avangin kan mi zawn thlanmual chu kan hmu lo mai awm ma nge aw, kan ti hman tawh a. Mahse, French tawngin "Jean" tih chu John tihnaah kan ring ta a, kan phek zawn ta a. Reilo teah kan hmu ta a. A thlanlunga thu inziakte chu kan thiam ang angin kan han let ta a, kan zawn ngei John Calvin-a thlan chu a ni chiang e, kan ti thei ta a ni. Kan beisei angin thlanlung ropui tak ni lem lo mah se, a awmna hmun hi mibikte phumna leh hmun fianrial tak mai a ni a. Mizofate zingah John Calvin-a thlan hmu hmasa ber kan niin kan inhria a, thla lakpui hmasa ber pawh kan niin kan inring, Dik tak maw! Min hruai thlengtu Pathian hnenah lawmthu sawi kan sawi e. Geneva-a Old City an tiha "John Calvin Museum" erawh kan tlawh hman ta lo.


A thlanlunga Inziak te hetiang hian Sap tawngin kan han let a:

"John CALVIN (1509-1564) French reformer, born 1509 in Noyon, died in Geneva in 1564, eager follower in Lutherism, had to leave Paris in 1533, staying afterwards in Strasburg, Basel and Geneva where he finally settled. He wanted to make this city an example and introduced strict laws."

PS/ He thuziak hi kum 2006 a mi daih tawh kha a ni a, ka dahthatna ka hriat tak mai loh avangin ka tarlang lawk thei lo va, vawiin hian a harhcopy ka hmu chhuak a, ka han tharthawh hnuhnawh leh a ni e. -Puia

Chhingkhual Valmawi

Ka thinlai Lalpa U V-a, (Ch- 600 002)

Kan kawt sir hlim hnuaia i Bike hunna piah lawkah chuan ka lo nghak che a. Dingdihlipa beiseina nung nena ka lo thlir lai mek lai che chuan, kei lo chu eng dang reng i ngaihtuahlo tih hriat fahran hian kan in lam chu i rawn pan ding char char tih ka hre thei a. I hnai tulh tulh a, ka thinphu a rang tulh tulh a, ka zawn i rawn thleng chiah mai chu, tlangzarelthan pawh dawn lo va, han kuah vawng vawng mai che kha ka duh a, mahse ka chhia leh tha hriatna la awmchhun chhun ang te chu sawmkhawmin ka insum hram hram ta zawk a. I sakhmel thlir nin awm loh tak, i ankanem damdiai mai nena biahthu di mi han hrilh hlan mawlh chu ka lo nghakhlel a, eng dang reng ka ngaihtuah lo. Ka mitin khua a hmu tawh lo va, ka sirah tunge awm a, ka bulah enge awm? tih pawh ka hrechang tawh hek lo. Chutia inthlahlel dun taka kan han inkuah vawng vawng mai chu, kei ka tan chuan vanram dang a awm chuanglo emaw tih theih tlukin a hlim awm a, chu lo liam hun nuam leh thlakhlelhawm chu awm leh thei chuangin ka hre mawlhlo. Mahse e, ka han harh chhuak chu ka mumang mai a lo ni si. Mumang atan chuan a va pamhmai lua em tiin chu boruak kal mek chu ka man chhunzawm beiseiin ka rizai chuan ka inkhuh tha leh sauh sauh a, mahse ka suangtuahna vak vel chuan min timuhil thei ta hleklo mai a.

Chhawrthlapui eng no paw riai maiten nang leh kei atana mawina an chhuah emaw tih mai tura min han awmpui hram hram thin te kha kan inkara thuhretu chu an va ni teh lul em. I fiamthu thawh thiam luata pum na vek khawpa ka han nui tlawrh tlawrh mai te khan kei ka tan damdawi tha i va ni teh lul em. Khawiah pawh kal dun ila, mite min pawhpen i hlauh vang leh kawng ka bo i hlauh vang ni hauh si lo va, ka kut i han chelh tlat thin te khan kei teh lul mai hi min keipui sahauh tlat a ni tih reng ka lo inhre ngailo va. Mite mit hmuha felfai taka lan ka tum luata min chelhna i kut te chu hnawk ka lo ti thin hial zawk kha a ni a. Mahse nang chuan khawiah pawh, tu bulah pawh i mi hmangaihna leh duhna lantir chu i mawhphurhnaah i ngai tlat thung a, chu chu i thinlung chhungril atanga lo hnam chhuak a ni tih reng reng ka lo hrethiam pha ngailo kha mak ka inti thin. Nang erawh chuan, i mi hmangaihna thuk leh ril tak chu a nihna ang anga lan chhuahpui mai chu i duhdan a lo ni zawk si a. Ka ngaihtuah let hian ka va ngaisang che em.

In thlahlel tawn taka hun hlimawm leh nuam kan hman lai mek a, tuantul vanga kan vang khawpui i han hnuchhawn hun tur te ka ngaihtuah erawh chuan ka thinlung lairilah khan eng emaw mawlhtu awm ang maiin ka zam ru tlat mai thin a. I sakruang te chu leng dang tawna vul mai tura ka han dah fiam chhin chang ringawt pawhin ka thauah hian eng emaw mi mantu awm ang maiin ka khur chhuak lo chauh kha a ni si a. Mahse, khuanu rel, dan zawh rual loh kan chhak nitin nichhuak chuan chhun leh zan a siam ang bawkin kan inthen ni tur pawh chu zawi zawiin a rawn herchhuah pui ngei dawn a ni tih ka hai lo, hun a zawnga hun huphurhawm leh rapthlak tak mai chu a hnai ta tulh tulh a. Ka chhungten min hriatthiam pui ve loh ka hmangaihna che chu a zual tulh tulh bawk si. Theihnise, kumkhuaa inthen leh tawhlo tura mipui leh Pathian hmaa "Tiam Tlat E" tih ka duh rum rum hial reng a ni. Mahse, duhthusam renga awm thei mai kan nih rih loh zia erawh ka hria a, ka hrethiam bawk che a ni.

I liam thlak ni khan, eng dang reng ka ngaihtuah thei lo va, ka rilru ngaihtuahna chu a bing chum chum a, thlaler ramro taka awm ang hrimin ka ro tlawk tlawk hian ka inhria a, Sakhi tuihal a thaw huam huam ang maiin i zun ngaiin ka chhawl a hal huam huam ni berin ka inhria. Aw, ka va ngai tak che em. Ka rilru suangtuahna vak sualin leng dang tawna i han par vul mai tur te a han ngaihtuah chang phei chuan, hringnun hian ka tan awmzia a nei tawhin ka ring thin lo. Eng'an nang kher ka lo tawn che valmawi tia au vawn vawn mai ka nap chang lah a tam, mahse i laka ka beiseina nung awm tlat erawh ka theihtawpa chawm len ka duh tlat a, hlimtea kan intawn lehni lo herchhuak leh tur te ka ngaihtuah chang erawh chuan ka hlim a zual a, ka mittui a hul thuai thin. Rinawmna kan tiam zawng te vawng zelin, leng dang tawnah vul mai suh la. Aw, "Chhingkhual Valmawi" chutin kan vangkhuaah lam ang lo let lehin, suihlung rualin damlaini i hmang chul dun tawh ang aw..

-I thinlai Lalnu,
HP-i
TT V,
Zoram
------

Note: He lehkhathawn ziaktu HP-i hi tunge ni ang a, tunge U V-a a tih hi ni ta ang? Umm, tute pawh chu lo ni se hmeichhiate pawh hian hmangaihna hi an lo la run thiam khawp a ni tih a hriat theih e..-:)