Sunday 26 April 2009

Zohnahthlak A Global Perspective



PS/ He thuziak hi a hlui deuh hlek tawh na a, chhiar nawn leh atan ka han chhawpchhuak leh a ni e. Zofest 2006, Guwahati khawpuia ka thusawi a ni a, hetih hunlai hian thianpa Luliana leh wonderboy te nen kan la inhre hman lova, chuvangin Guwahati khawpuiah riang takin kan tei lauh lauh a nih kha..:) -Puia
---------------------------


Zohnahthlak A Global Perspective

“Guwahati Zofest 2006”
District Library Auditorium, Guhawahati , India
By; LP Sailo, Aizawl, Mizoram


A hmasa berin Guwahati Zofest 2006 huaihawttu (Organizing Committee) te thawhrimna leh inpekna fakin awm se, Tin, kan khuallian Pu Tawnluia, Home Minister, Mizoram leh kan Khualzahawm Dr.Lalzama, Arts & Culture Minister, Mizoram ten an hun hlu tak senga Zofest an ngai pawimawh avangin ropui ka ti a, chibai ka buk nghal bawk e. Kei teh lul thusawi tura min han ruat tlat mai chu insit a na duh hle a, rual u zawk leh mithiam zawk te an tam teh lul nen, ka phu loh thil a ni e. Mahse hotute duhsakna ka dawng erawh ka lawm hle thung.

Khawnge kan zavaiin i ding lawk teh ang u, kan mawng te a kham dah ang e. Tichuan, kan sira mi te theuh chibaiin“Unau kan ni“ i ti theuh ang u le....Ka lawm e. In thu leh thei e..

Guwahati khawpui hian pawimawhna lian zet mai a nei a, chu chu Zofaten zirna kan neih tirh a kan pan hmasak ber pawl leh Phai rama kan in benbelna khawpui hmasa ber a ni awm e. Tin, medical lamah pawh Zofate zirchhuahna hmasa ber a lo ni chho a, tunah pawh chhungkuaa khawsa tamna ber a ni hial awm e. Heng te avang hian Zofate tan khawpui pawimawh tak a ni.

Zohnahthlak chibing hrang hrangte bula awm hi a hlimawmin a nuam a, kei ka duhaisam ber a ni fo. Nuam in ti ve em?

Thupuangtu(Emm Cee) ten Zofate dialect hrang hrang hmanga thu an han puang thin te kha hriat a va nuam em. Unaute u, Insuihkhawm hi a nuam a ni tiru…

Awle, hun rei tak ka neih loh avangin kan thupuiah lo lut nghal dawn ila;

* Tute hi nge Zofate chu?

Zofate or Mizo te chu: Thado, Zomi, Lai, Bawm, Hmar, Lusei, Ralte, Mara, etc..kan ni vek a, tute mah hi Mizo dik tak kan awm lo va, mizo lo bik pawh kan awm chuang hek lo. Heng Zo hnahthlak chitinte hi Mizo hnam dik tak vek chu kan ni a,chuvangin a intitatu apiangte hi mizo chu kan ni a, kan hnam pawh Zo or Mizo a ni. Chu Zo hnam chhungah chuan chibing hrang hrang a chunga kan tarlan tak te hi kan awm khawm mai chauh zawk a ni. Chu chu Zofaten political Party kan neih hmasak ber Mizo Union ten kum 1948 kuma an memorandum theh luhdan pawh a ni.

* Zoram chu khawiahnge?

Hmanlai Zoram chu Chindwin luidung nitlak lam kam atangin East Bengal(now in Bangladesh) inkar, chhim leh hmar zawngin Arrakan atangin Carchar leh Manipur thleng hi thlahtute atanga kan ram tia an lo sawi thin chu a ni. Hei pawh hi Zofaten political party kan neih hmasak ber Mizo Union hovin Zofate chenna tia, an lo tlangau pui thin ram chu a ni. Chu chu Mizo hnam te ram tiin an lo vuah kher reng a ni.

* Zofate inpumkhat nan tawng thuhmun neih kan mamawh!

Zofate inpumkhatna tha kan lo neih nan leh hma kan lo sawn zel theih nan, tawng thuhmun kan neih a ngai a, kan dialect hman mekte hnualsuat tur tihna lam ni lovin, kan zavaia kan hman tlan theih awmchhun duhlian/lusei dialect bulthut atanga lo zichhuak, mahse Zofa hnahthlak dialect tin atanga chawmlen hi i thiam tlang ang u. Kan market sawi loh he global world ah hian makmawh thil a ni tlat tih i hria ang u.

Tin, kan hriat fuh thin loh leh kan sawi pawlh fo thin pakhat chu, Language tih leh dialect tih hi a ni a, kan tawngin dialect leh language tih hi tawng tiin kan dah ve ve a, hei hi a fuh lo va, dialect chu dialect ti ve mai ila, Tawng kan tih kher erawh Language hi ni ta deuh se a that ka ring thin. Tichuan, he Mizo Tawng hi Mizo Language-ah upgrade chhovin, Zofa hnahthlak tinte dialect pawh him taka kan ven him zel pawh kan tih tur a ni ang.

* Zohnahthlak hnam chitinte tan Dawhkan(Table) neih kan ngai.

Hmun tina Zofa hnahthlakte tan dawhkan i siam ang u. Hmanlai ata tawh vawin ni thlenga chhungkuaten kan mamawh ber chu dawhkan a ni. Chu dawhkanah chuan kan harsatna te kan lawmna te kan mamawh tinreng kan sawiho thin. British ho rorelna sang ber pawh dawhkan a ni ang bawkin keini Zofate tan pawh dawhkan a ni. Chuvangin kan chenna theuhvah Dawhkan siamin chu dawhkan ah chuan Zo hnahthlak hnam chitinten kan harsatna i thlen ang u, tichuan chu ta tang chuan hmunpui lama put chhuah turin ngaihtuahna kan hmang thin tur a ni.

* Zo hnam inpumkhat nan chibing thinlung nuaibo a ngai. Kan hming kohdan kan in pawm tlan a ngai bawk.

Zo hnam inpumkhat hleihtheih lohna bul ber pakhat chu chibing feeling hi a ni fo. Chu chibing feeling chu engtinnge kan nuaibo theih ang? Vawiin hian nang leh kei hi chun khat hrin, chhul khat chhuak kan nih si chuan, tute hi nge in la hrang bik tur awm chuang le? An ni chu an chuti kha ti, an ni chu an chu ti bik ti mai tur kan ni lo va, ti tur pawh kan ni lo. Mahse kan awmna theuh community thenkhatah chuan chibing feeling nei ranin thangtharte an zirtir hlawm lawi si a ni. Unaute u, vawiin hian chu chibing feeling chu um bovin awm se, Zofa hnahthlakah chuan I lawm tlang teh ang u. Kan hming kohdan te, kan family name te chu a lo hrang deuh a ni thei e. A then chu Sailo te, Chhangte te, Varte te, Haukip te leh Zahau te pawh a ni thei e. Heng hnam hming anga kan lo chhal thin kan pute hming hi kan hnam a ni lo va, kan family name mai a ni. Kan hnam tak zawka chu Zo hnam a nih si chuan, nang leh kei hi Kuki emaw, Chin emaw, Mizo emaw tiin kan in identify a ni thei e. Mahse kan zavaia huapzo kan identity dik tak chu Zofa a ni. Chuvangin he Zofa hnahthlakah chuan luanglut ila, tlu lut ila..i thawkho ang u khai.

* Ramri then darhin awm mah ila, thinlung ramah erawh ram khatah kan awm thei.

Germany hi entirna tha tak a ni. Zofaten he ram nunzia atang hian zir tur kan ngah hlein ka hria. Germany hi vawi tam tak ramdang awpbehna hnuaiah te an lo inthendarh zing ve hle tawh thin. Mahse, engtinge tun dinhmun hi an thlen leh theih tih hi ngaihtuah tham zet a awm a ni.

East leh west Berlin tih awm hma fe. Kum 1700 leh kum 1800 bawr chho vela German ram awmdan hi kan sawi lawk ang e. Kum 1800 hma lam kha chuan Germany ram hi ram bung te tak tak inhlawmkhawm, lal chak vak lo hnuaia awm thin an ni. Ram bung tinte hian mahni kalphung bik leh tawng bik an nei hrang vek a. Mahse thinlung takin german hnam an nihna chu an pawm em em thung si a ni.

Hei hi i hrereng ang u. Chhungkaw inpumkhatna hi thinlung lamah a tiah hmasak zet a ngai. He mi mil chiah hi rawn tarlan ka tum a ni. Kan history nen enge a in an na? Tam tak sawi tur a awm thei. Keini pawh, ram bung hrang hrangah chibing tawng(dialect) hrang hrang neiin kan awm a ni thei e. mahse kan thinlung chhungrilah erawh “Unau kan ni”tih hi I hrereng ang u. kan zavaia thlahtu chu thuhmun a ni si a.

A ni, vawi tam tak heng German hnamte pawh hi an mahni inkarah innghirnghona a chhuak ve foin, an indo ve fo thin. Mahse, ram dang leh hnam dang nena innghirngho nikhuaah chuan an tang ho leh dial si thin. Hei hi kan nihphung a ni ve em le? Kan unau Burma , Manipur leh Tripura a mite MNF te zalenna sual kha an pui ve in, mizoram chhunga mizote nen an do tlang thin tih te kha kan theihnghilh thei dawn em ni? hmanni lawk khan kan hmar Unaute chu an mahni chenna ngei Manipur atangin hnawhchhuah an nih khan khawnge an pan tak? An thinlung chhunga lian ber leh an ram awmchhun chu Mizoram hi a ni ve tho tlat zu nia. Hei hian unau kan nihna atakin a lan tir thin a ni.

Kum 1945-ah chuan Allied Armie ten Germany ram kha awpbetin ram bung paliah an then sawm a, Hitler-a pawl a mite chungchang kha Nurnberg hmunah an rel sak a, kum 1949 ah chuan Germany chu east leh west germany ah then an ni leh ta a. Ram leh hnam khata luanza kha a theih leh ta lo in ti a ni mai thei. Mahse, German mite hi hnam dang zawng aiin tumruhna an lo nei a ni ang. Kum 1989 East Germany-ah communist sawrkar a kehchhia a, an inkar daidanna Berlin Wall chu chhutchhiat a lo ni leh thei ta. Kum 1990 ah chuan Germany chu vawiin thlengin an inzawmkhawm leh ta a ni. Tunah chuan khawvel ram ropui leh hmasawn chak bera chhiar an lo ni leh ta..


* Inlungruala insuihkhawm hi hnam anga kan dinchhuahna awmchhun ni.

Kan pipute khuangchawina ram pawnah Zofate tamtak kan awm ta, a then te chu, phai ah te, a then te chu sap ramah te leh hmun hrang hrangah pawh kan ni hlawm. Kan Zoram khawvel hi zauhvin a lo awm ta a ni. Kan la darh zau zual deuh deuhin mi ramah eng eng emaw tiin kan awm darh zel dawn. Chu chu khawvel hmasawnna hian a keng zel tlat. Kumtin hian khawi ramah pawh kan pung tual tual a, chuvangin Zofate khawvel hi a zau sawt em em a ni. Mizo hnam pakhatmah awm lohna ram chu a tam lo viau tawh ang. Entirnan, Africa continent-ah chuan kan awm lohna a la tam deuh mai thei na a, mahse, Europe leh America bakah Asia ramah phei chuan Zofa hnahthlakte awm lohna ram chu a awm tawh awm lo ve.

Engpawhnise, mi ram kan va awm hian kan ram ni lo mahse awmna atana kan hman ve avangin kan khawvel chu a lo zau ta a ni. chuvangin chu chu Zoram khawvel tia vuah theih a ni ang a, international a mizo kan inzawmkhawm tlat loh chuan, mi tamtak chu mi hnam karah an pilbo thuai ang tih a hlauhawm hle. Hnam ah mi a boral chuan a sakhuaah pawh a boral thin tih thufing hi kan ngaihtuah nawn fo a tul.


Vawiin hian unaute u, kan chenna te chu ram hrang hrangah a ni thei e, a then te chu India ram mai ni lo, Burma ah te, Bangladesh ah te, Europe khawmualpuiah te, Asia ram leh America ah pawh a ni thei. Amaherawhchu kan chenna theuh hi Zofate tana khuanu min pek a nih miau avangin hnam anga intelkhawm leh insuihkhawm hi kan tih makmawh lo ni se, tute mah hi in lahranga, in ensan tur kan awm lo va, hnam anga kan insuihkhawm hi he Zofa hnahthlakte dinchhuahna kawng awmchhun a ni e. A ni. Vawiin hian Unaute U, hawh u, Insuihkhawm leh Zai I rel ang u. Ka lawm e.

PS/ Ka thusawi zawh chiah hian thiannu Daduhi'n "Tlawm ve lo Lalnu Ropuiliani" tih hla Pi Lalsangzuali Sailo(L) phuah mawi taka min sak sak avangin ka va lawm em ve aw..!

Sunday 19 April 2009

Rock Medley

Tunlai chu a hunlai an tih ang deuh hi a ni bawk a. Thil thar neih hlim hi chuan han ti deuh tlut tlut ila, a manhla ngai e, an tia lawm.. Hyderabad lama kan thian Hruaia leh Zara te pawhin Camera an nei thar a, thlalaka eizawng tur emaw tih mai turin an atchilh ve tho tiin ka inthiam chawp a.. Weekend chawlh a lo ni vei bawk nen. Tuntuma mi backing track erawh keima siam a ni lo va, internet kawngsira ka chhar a ni a "Mississippi Queen" tih a ni. Guitar part hi keima irawmin ka han thluai thlum kual vel ve a ni ber e -:)

Rock lam hi ka ti vak ngai lo va, a ngaihthlak pawh hi ka peih rei ngai lo va. Hla cool deuh ruih Pink Floyd lam hawi deuh ho te hi ka ngainat zawng tak a ni hlawm a, chuvangin kuthnu pawh a phuailuai lo thei lo va, a chhuanawm loh chu thuhran, ka thiamna hian a tlin lo hrim hrim bawk a ni e. :)

Wednesday 15 April 2009

Ka Kutchhuak Hang

Vawiin chu chawlh ka neih avangin in lamah ka tawm im a, ka music software rifftracker ka khawih chhin vel e ka tia.. rin ai takin a neuh neuh a lo tam a, drums set kual vel leh guitar perh luh vela ka tang rei fu a. Bass ka nei si lo va, a hang ta deuh. Video lo lak hman pawh a ni ta lo. He ti tlawng hi a ni e..:) Aite chhinna ni pah fawmin ka han dah chhuak chhin hram e.

Saturday 4 April 2009

DAM CHHAN

Hringmi ziarang hi a lo inang lo thei viau mai a. Kan seilenna a zirin kan mizia pawh a danglam hle thei a. Thlahkhat unau rau rauah pawh seilenna hrang chu kan rilru puthmang pawh a danglam hle thei awm e. Tin, kan lo chawrchhuahna chhungkua a zirin kan ziarang pawh a inpersan daih thei bawk ang, chuti lam chu remchang danga chhuizau atan khek rih ila.

He khawvel hmachhawn a, khaw eng hmu a, nu pum chhung atanga lo piang chhuakin hringfaa chhiar ve ngei tura kan lo tel ve tawh si chuan kan nunkawng chuan awmzia mumal tak neia hringnun lamtluang a lo zawh a ngai ta a ni. Khawiah pawh piangin, khawiah pawh seilian ila, kan dam chhung ni te chu a sei emaw a tawi emaw kan hmanral ngei ngei a lo ngai ta a. Kan mizia leh ngaihtuahna pawh engti zawng pawhin danglam thin mah se, he hringnun hi awmze nei tura duan a ni.

Khawvela cheng ve tura kan pian ve tawh miau avangin kan chhuahna theuh te chu kan hnam leh kan ram kan ti ta vek mai a. Kan vanneih leh vanduai a zirin kan chenna khawmual pawh a in sawihhleih theih viau mai thei bawk. A thente chu phaizawl hmun chhamdelah te a ni a, a then chu tuipuikam tiau dup hmunah te pawh a ni thei. A thente chu thlaler ram ro takah pawh a ni thei a, a then te chu tlang ram chhengchhe tak pawh a ni ang. Tin, sik leh sa bakah boruak inlumlet thlengin a danglam hle thei bawk awm e, kan pian chhuahna hmun a zirin kan chenna ram leh hnam pawh a hrang ta nuaih thei a ni.

Vanneia siamin keini Mizote chu tlangram boruak thengthaw nuam lai tak maiah dahtu awm ang hrimin kan cheng ve tlat mai a. Kan ram leh hnam kan sawina bulpui ber chu he tlangram hi a lo ni lo thei ta lo va. Chu chu vawiin hian nang leh kei hian ka ram kan tih ve theih awmchhun chu a lo ni ta reng mai a ni. Hei lo chu vanhnuai leichinah hian ramdang reng kan nei lo va, hei lo chu buaipui tur leh vei tur kan nei bawk lo a ni.

Chu kan ram chuan hmanni lawk khan thim zing a ta, khaw eng a rawn hmu ve dek dek a, a than a la kin loh avangin a ruh pawh a la no em em a ni. Duat tak leh dim dawih taka enkawl ngai a la nih avangin than kin tawh ruhkawl nena hmeh rem chi lah a ni lo. A chhunga chengte pawh chuti bawk. Kan pi leh puten hmanni lawkah khawveng eng an rawn hmuh ve chauh avangin an hrin an tu leh fate pawhin dinhmun ngialnghet leh mize puitling tak kan neih hmasak zet he hnam ropuina tur hmanraw pawimawh ber a ni.

Hnam upa leh fing zawkte chu ngaisang teh lua lo mah ila, an chimrala kan awm mai loh nana kan inhmakhua erawh kan tih hmasak ber tur a ni. Pawn lam landan chauha an ruala ke penin chhungril lamah kan um phak leh si loh chuan boralna lamtluangah kan in hnuk lut thei a, kan dinhmunah lungawi lovin kan nihna pawh kan zahpui hial thei a ni. Chuvangin an ni tana thil pawi lo, keini tana pawi tlat si te, an ni tana khap tul lo, keini tan erawh khap tha zawk tlat te, an ni tana pawi lo, keini tan erawh pawi thui tak te a va tam em. Chuvangin Baibulin a sawi angin engkim ka tan tih a thiang a, mahse ka tan tih vek erawh a tha lo ve, a tih angin inven rukna leh inhmakhua rukna thinlung hi kan put a la ngai tlat a ni.A bik takin, thiamna leh finna lamah te, huaisenna leh taimakna kawngah te, hmeichhiat mipat kawngah te leh sakhuana kawngah pawh inthlah dul a hnekin tan kan lak sauh sauh a tul tak meuh meuh a. He kan ram riangte hi zaidam tak leh hmangaih taka enkawltu a neih phawt chuan a chhunga cheng Zofaten puitlin hun kan la nei ve chek ang.

vawikhat pian ve manah mahni ram leh hnam tana thil tha hnutchhiahtu nih chu kan damchhan a ni dawn lawm ni? Nang leh kei hian kan ram leh hnam tan eng emaw kawng zawng talin thil tha kan tithei tih hria ila, kan puanvente sawichhing ila, kan theihna kawng theuhah Zoram tan enge kan tihsak dawn le? Khawvela thil tha tituten hriatreng an hlawhna chhan chu thil tha tih kha an damchhana chhiar a nih vang chauh a ni. Chungmite chu thi tawh mah se, an nung reng thin.