Sunday 17 October 2010

Thlirna Tarmit

He khawvela mi vannei berte chu chantawka lungawite hi an ni mai awm e. Psychologist-te chuan mihringzia hi Introvert leh Extrovert tiin an thenhrang phawk a. Introvert-te chu mi inthlahrung thei tak, mi zakzum, tawng tam lo, mi insum thei leh mi khirhkhiap takte hi an ni a. Tin, mahni mawhphurhna hlen zo tak, mi uikawm tak, engkim felfai taka tithlap thlap mi an ni. Extrovert-te ve thung chu mi inthlahdah ve tak, thusawi tur pawh ngaihtuah hmasa lem lo va tawng chhuak phawng phawng, mi rilru tur pawh dawn hmasa lem chuang lo, mi sawisel leh hauh pawh pawisa lem chuang lo, mi thil phal tak, awlsam taka thian siam zung zung thei mite hi an ni thung. Kan seilenna inchhung emaw min enkawltu kan nu leh pa emaw, Sikula kan zirtirtute emaw atanga kan zirchhuah a zirin heng kan han tarlan tak te hi eng emaw chen chu neih kawp theih a awm thei bawk. Hmel tih loh zia leh nungchang chu thlak theih tak a ni, an lo ti a. Heng Introvert leh Extrovert type atang hian keimahni nun leh ziaah a inbuk tawk kan thiam pawh thil tul tak a ni.

Chhungkua thlah khat vek pawh kan zia a inang lo fo. Phir unau pawh ze hrang daih an awm thin. Chuvangin kan mizia chu thuhmun vek lo va duan kan lo ni. Nupa ze inang lutuk chuan buaina an ngah tam bik fo. Uikawm nupa lutuk, tawng tlem tak ve ve, midang pawh tlawhpawh lem chuang lo nupa ngat phei chu neinung viau mah se, kan awt kher awm lo ve. Chutihrualin nupa thil phal lutuk, thiante tan reng renga hun pe nupa, mahni chhungkaw tan pawha thahnemngaihna nei lem chuang lo nupa tan chuan hmasawn a har hle thung ang.

Chhungkua reng rengah uikawm deuh te, thil phal deuh te, zaidam deuh te, thinchhe deuh te, tawng tlem deuh te, tawng tam deuh te, taima deuh te, thatchhe deuh te etc.. kan awm khawm a, kan ze hrang hrangte a tulna hmun leh hun a zira kan hman tangkai chiah khan chhungkaw nuam a siam thin a ni. Bai tui tak siam tur chuan a bawlhlote a tawka kan pawlh thiam a tul thin. A al lutuk emaw a dak lutuk emaw chuan eitu a nei lo mai thin ang hian heng ze hrang hrangte hi a hmun leh hun a zira kan pawlh thiam a tul.

Awle kan thupuiah lut tawh ila, khawvela mi vannei berte chu mi lungawi theite hi an ni, kan tih tawh ang khan, kan mize hrang hrangte atanga kan chanpual siamtu min duansakah hian lungawi phawt mai ila, hmeltha kan hriat theihna chu hmelchhiate avang chauh a ni a, thil tha kan hriat hran theihna chu thilchhia a awm vang chauh a ni.

Kan awmna tur, kan hna leh nihnaah hian lungawina famkim hmuh harsa kan ti fo thin, mahse i awmna tura Pathian ruatsak che kha i pawm thiam phawt chuan mi vannei ber i ni thei tho. Chuvangin engkim mai hi kan thlirdan a zirin a thim hle thei a, a eng hle thei bawk tihna a ni. He khawvel hi eng tarmit rawngin nge kan thlir? tih hi kan inzawh fo atan a tha ngawt mai. General ropui Nepoleans chuan " ka dam chhung hian niruk lek pawh hlim taka awmlai ka neih ka hre ngai lo" a tih laiin Midel Hollen ve thung chuan "Hringnun hi a va mawiin a va nuam em" a ti thei thung tlat zu nia. Thil reng reng hi a inbuktawk kan hriat a, kan chawhpawlh thiam phawt chuan chhungkuaah pawh, mimal nunah pawh lungawi taka awm thei kan ni. Chutiang mite chu mi vannei berte an ni si a.

Monday 23 August 2010

Ka Lungkham Innghahna Tlak Sawrkar

Khawvel lo danglam zelin a hrinchhuah technology hripuiin hringmi hnam zetinte min nuai a, min tlanpui chak deuh leh kan tlan chak a, min tlan muan pui deuh leh kan tlan muang ve deuh mai thin a ni ber e. Kan duh vang reng pawh a ni lo va, kan huntawng hian a hril a ni zawk. Kan duh emaw duh lo emaw he hmasawnna hian a chhe zawng leh a tha zawngin min sawi chhuak dawn tho tho a ni. Hetiang hi kan khawvel nun a nih miau avangin mipuiten kaldan tur kan thiam theih nan leh chintawk leh ramri khamchin kan hriatthiam theih nana hmanraw pawimawh berte chu Media te an nih thu thupui hmasa zawkah ka tarlang tawh a, sawi tam tawh lo ila.

Kan chenna leilung chu engti pawhin lo danglamin lo herkual vel ang hmiang. Keimahni lamin kan dawnsawn thiam phawt chuan he Mizo Hnam hian khuavel kan la chhing ve tho vang. Chu hun chu Tlumtea thlira dingdihlip meuh va rin fan uap uap mai lovin, kan thlirna tukverhte hawng a, en liam mai mai lova takna nena Sawrkar kalphung leh hnathawhte kan zirchian a, kan finchhuah zel hi mipuite tihtur dik tak leh Sawrkar tha nei tura kan chhia leh tha hriatna mawh a ni. Chuvangin ding lamah leh vei lamah mit hauh lo va kan vil phawt chuan kan phu tawk sawrkar hian kan phu loh hmasawnna kawngthuampuiah min hnuk lut thei chauh dawn a ni. Tui farkhat lek tling khawmin tuipui zau tak a siam ang hian kan theihna kawng theuhah tan i la ang u.

Sawrkar tha kan neih theih nana mipuite hriat ngei ngei tur tlemte chauh lo tarlang ila:

1. Intluktlanna: He intluktlanna hian sum leh pai ngawr ngawr a kawk lo va, ram inrelbawlna leh kaihhruainaah mipa leh hmeichhe intluktlanna te, ngaihtuahna felfai tak siam ho tura inhlawmkhawm thei tura zalenna te, ngaihdan leh duhdante zalen taka tarlan theihna hun leh hmun neihte hi a kawk thei ang chu.

2. Dan chungnunna: Inrelbawlna tha tak nei tur chuan Dan tha tawk tak, hleih nei lo, thlei bik nei lo leh duhsak bik nei lo, dik taka rorelna kan mamawh a, thunei zawkten an hnuaia mite an namnul loh nan te leh an power dik lo taka an hman loh nan te a pawimawh hle a, vil turin media an tangkai hle thei ang.

3. Langtlang Sawrkar: Sawrkarin mipui hriat loh tur ruahmanna a kalpui reng rengin sawrkar tha an ni thei ngai lo va, a tihtur, a tihmek, leh ruahmanna a neih reng reng mipuiin an hriatpui tur a ni a, a thatna leh that lohna pawh mipui hmaah pharh a, sawihona neih fo tur a ni. Chuti chuan mipui leh Sawrkar chu inngheng rialin a kal ang a, Sawrkar chu mipui sawrkar dik tak a lo ni ang a, thih leh ruam khatah, dam leh tlang khatah kan tithei dawn a ni.

4. Tum mumal tak neia ruahmanna siam Sawrkar: Hei hian a kawh ber chu kan ram leh hnam, kan thlah lo la awm zel turte tana rochun zel theih ruahmanna thui tak neih a kawk ber a, chutiang ruahmanna lian tham reng reng sawrkarin a siam a nih chuan mipuiin kan vil tlat tur a ni a, he ram hi kan tu leh fate tana chenna tlaka kan siam theih nan rei lo tea chhe leh mai tur ruahmanna ang chi reng reng kan dodal tur a ni. Sawrkar a lo inthlak a nih pawhin mipuiin kan chhunzawm tir zel tur a ni. Sawrkar leh mipui innghenga a kal phawt chuan Sawrkar thlenchin bihchian theihin a awm ngei bawk ang.

5. Huapzo Sawrkar: Sawrkar ruahmanna leh ram hmasawnna reng reng hian khawpui chhung atanga khaw kilkhawr ber thlengin a huapzo tur a ni a. Hmasawnna a inkhuangrual loh viau a, ngaihthah bikna hmun a awm chuan chibil emaw hnam bil emaw Area bil emaw ang a inlakhranna thinlung a siam thei a, a tha lo. Chuvangin sawrkar chu huapzo sawrkar a ni tur a ni.

6. Right to Information : Mipuiten kan chanvo dik taka kan humhalh a, kan rawngbawltu Sawrkar chanvo thil hrang hrangte chipchiar taka kan hriat theih nan RTI hi a pawimawh hle a, felhlel leh dik lo a awmin a rang thei ang bera Media lam nena thawhhona neih vat leh Sawrkarin a rawih thuneitute hnenah report vat te hi mimal tupawhin a tihtur leh a titheih a ni a, tute pawh a chhe lai siamtu kan ni vek thei a ni tih hria a, kan chanvo leh mawhphurhna kan hriat a tul a ni.

Heng a chunga kan tarlan tak te hi innghahna tlak sawrkar nei tur chuan an pawimawh em em vek a, amaherawhchu a hlawhtlinna tak tak zawk erawh chu thahnemngaihna leh thawhrimna a ni thung. Sawrkar ruahmanna leh hnathawh zirchian peih te, a lo hlawhtlin nana finchhuah leh nawr te pawh thahnemngaihna tel lo chuan kut sil san daih a awl fo thin. Kan ramin a mamawh ngawih ngawih, Kawlphetha, Ei leh bar intodelh, Inkalpawhna tha neih te, etc.. te hi changvawn kan by-heart satliah ang lo deuh va, a taka a par kan tlan theih nan Sawrkar ke pen rualin kan puanven kan sawichhing ve nghal zel tur a ni. Tichuan Sawrkar chu ka ta, ka thian, ka thahnemngaihpui leh ka thawhrimpui, innghahna tlakah kan siam thei dawn a ni.

Monday 9 August 2010

Zoram Hripui POWER Corruption

Power corruption hi thunei zawkten an hnuaia mite thawk dik thei lo khawpa an nihna an hmanna a ni tlangpui a. Heng boruak venghim tur hi chuan sawrkar ni lovin, Media an pawimawh em em a ni. Mizoram ah chuan Power corruption hi kan chhiatpui ber zawk chu a ni a.

Ram changkang lo leh hnam hnufual ah a zualkai lehzual a, a chhan chu media an chak tawk loh vang a ni zel. Media an chak loh chuan mipui AW a lian thei ngai lo.

Officer fel leh rinawm tak tak te beidawnna pawh an chunga thunei zawk (minister, MLA, etc..) ten titura thupek an dawn miau avanga an tih loh ngam si loh te, an hnial a nih chuan thingtlang lama sawn bo daih te kha a ni thin avangin miin an power kha a nihna ang turin an hmang thei lo thin a ni.

Kan media te a zir hian mipuiten rilru sutthlek kan thlak danglam dawrh dawrh thei a, chu chu khawvel inher danglamna atana hmanraw pawimawh ber pawh a ni. Chuvangin kan media te pawh hian quantity chauh ni lo, quality an neih a ngai a. Ziak leh chhiar tuimi nih avanga media lama inkaihhnawih ngawt hi a ni lo va. Culture, Ram Kalsiam, Sakhua, Society etc.. ah role play lian ber an ni.

Entirnan kan Zoramah chuan Lalruotmawi te, Vanlalsailova te hripui min veitirtu chu Media te an ni. Faktea rawngbawlna min atchilh tirtu pawh Media te an ni a. An nin chinlem nei lovin chanchinbuah a mak a tamin an ziak kut ngeinguai a, local TV ah ni se, en loh theih lohvin min hmuhtir a, Korean film pawh a ni zel. Kan media te hian kan culture leh Society a nghawng theih dan tur lam ngaihtuah telin mipui tan a tawk chin min neihtir thiam thei se.

Tin, Sawrkar, Kohhran leh Khawtlanga mi hlemhle leh dik lo te kan hriatna hnar chu Media te an ni a, an nin an ngawihsan leh si chuan keini pawhin kan hrereng tawh bik thin lo. Sawrkar tha siam turin leh Vote kawngah pawh mipuite finchhuah a, a thalai leh chhe lai chhawp chhuak a, ngaihtuahna hrang hrang min siamtir theitu chu Media te an ni zel.

Ram changkang ber pawla lo in hlangkai thei leh ta Germany ram hian Media an chhawr tangkai thiam hle. East leh West Germany inthenin, a rethei lam an rethei tlawk tlawk a, hnam khat ni si kha an in haw em em mai bawk a, an in daidan nan pawh kulhbang sang lutuk an siam phah a nih kha. Mahse, Media ten zalenna an rawn nei ta a, chanchinbuah East leh West inzawm leh a, a thlum a al, a hang ei za ho va, Germany tluchhe mek tungding leh turin mipuiin tanrualna an mamawh a, thawhho a tul a ni tih an hmu chiang a, a chhiartute thinlungah inhuatna te, in ngei tawnna te bo tira, Hnam khat anga luang za a, khawvel um phak leh tur zawngin boruak an vawrh thiam a, chu chuan a tak ramah a hruai lut a, Berlin Kulhpui an su chhe leh ta vek a, khawvel ram changkang ber pawlah an in hlang leh thei ta a nih kha.

Kan Zoram kalsiamah pawh kan media te hian quality neiin chanchinthar ngawr ngawr leh mipui tana hriat aia hriat loh him zawk tur te hi thup thiam se, clip thiam se la, a chhe lai leh siam that ngai lai min kawhhmuh thiam se la, huat tur huatdan min zirtir se, ngaihsan tur dik tak min kawhhmuh thin se, mipuite tan kan khawhawina, kan tukverh zau pui an lo ni ang a, kan darthlalang tha tak an ni thei bawk ang.

Hetiang taka Media te chhawr tangkai an nih theih nan hian Sawrkar laka independent ni se la, sawrkar fund beisei lovin inchawm zo thei bawk se la.. Mizo mipuite phei chu thiltha kawhhmuh nuam tak, hruaitu a zir a thuawih thei tak leh thil tha duh tak vek kan nih hlawm avangin hma kan sawn chak pawhin a rinawm a. Tin, democracy inawpna thalai ber zinga mi chu Media te zalenna a nih hrerengin i chhawr tangkai ang u.

Tuesday 8 June 2010

Nghilhlohna Par by P.S Chawngthu (Instrumental)

Mizopa irawm chhuak hla tam tak zingah he hla hi ka ngaihhlut berte zinga mi a ni a, a hla thu leh a thluk inchawih tawnzia te, a hla thu kawhtum thatzia te hi a ril raih raih hle hian ka hre thin a. Chuvangin hetiang hian thiam tawkin a instrumental ka han buatsaih ve a ni.

He hla chanchin leh a phuahtu lam chanchin kimchang ngaihnawm zeta ziak sa chhiar duh kan awm chuan thianpa Amuana blog-a Nghilhlohna Par tihah hian kheuh hawn mai tur a ni.

Hna a lo tam ta deuh a, hun pek a har ta hle mai. Guitar khawih nan hian chawlhkar khatah darkar 1 tha awrh bak hun ka pe thei ta meuh lo. Chutiang chu a nih avangin kuthnu a phuailuai a, a chhuanawm hran loh. Mahse hei hian a hla mawina leh hlutna erawh a tihhniam ka phal hauh lo thung. Pu P.S Chawngthu'n ropuina chang se. Thangtharten a kutchhuak hla mawite kan la ngaihlu deuh deuh dawn ni pawhin a lang.

He track nalh taka min siamsaktu Wayne leh a thianpa Jesper te chungah ka lawm hle mai. Wayne hi Singapore-a awm a ni a, C.Luri album "My father Songs" tih te, "Chun Chawi Loh" tih leh Tlaitla Eng tih albuma musician kha a ni a. Tin, Nghlhlohna Par tih hla Rebecca Saimawii sak remsaktu kha a ni nghe nghe bawk. Tunah hian Music College, Singapore ah lecturer hna a thawk mek a, ni hian Bass guitar leh Keyboard tumin a thianpa Jesper hian drums a vaw thung a. Jesper hi musician ve bawk singapore mi a ni a, SAE Institute Singapore-ah Degree in Recording Arts zo a ni thung. Tichuan keiin guitar solo part hi ka perh lut ve thung chauh a ni. Ka lawm e..-:)

Tuesday 23 February 2010

Mizotawng Chhuizauna leh Pawimawhna

by LP Sailo

Ram leh hnam hmasawnna bulpui ber pakhat chu intlawhpawlhna a ni tiin mithiamte chuan an lo tlangau pui thin tih kan hria. In tlawhpawlh nana pawimawh hmasa ber chu tawng hi a ni. Baibulah Tuilet leh an hlauh avangin Babel insang an sak thu kan hria a, nasa takin an bei a sang tak thleng an rem chho tawh ngei ang. Mahse Pathianin tuilet tawh loh nana chhinchhihna chhimbal a siam te leh Pathian thuchhuak an rin tawk loh avangin an sa lui zel a, Pathian-in an sak chhunzawm tawh loh nan a satute chu an trawng a thlak sak ta vek mai a. Tichuan an buai zo ta a, Hnam khat unaute chu tawng hrang hrang an lo hman tak avangin chu babel insang chu an sa chhunzawm thei ta lo a ni tih kan hmu a, an buaina kha tawng hrang an lo hman tak vang a ni tih a chian rualin Pathian khan thil dang hmanruaah hmang lovin ho ang taka lang mahse pawimawh tak an tawng kha hmanruaah a hmang tlat mai a ni.


A ni, hnama min phuarkhawmtu ber chu tawng hi a ni a, chibing dante te leh thil dang dang chu an pawimawh hle na a, hnam khata min phuarkhawmtu ropui ber chu tawng pakhat hman tlan hi a ni. Mi tupawh hnam dang nen a inchiahpiah lutuk vanga mahni tawng hrelo khawpa a awm chuan, hnam rilru a nei nep thin a, ram hmangaihna thinlung pawh a nei tlem phah thin a ni.


Tin, hnam fing zawkte chuan an tawng te chu chik takin an zir a, theih tawpa chawisan tumin an hum bawk thin a ni. Mizo hnam pawh hian kan tawng hi chik taka kan zir a, kan hum tlat hi a pawimawh hle dawn a, a thawl ngai lai thawl phui a, thuam tha zel turin a lehkhathiam hmasate leh a vengva hmasate hian mawhphurhna lian tak kan nei theuh awm e. Hnam khat ve mauh chuan mahni tawng kan hum tlat hi kan koa innghat tlat, kan tihawm reng a nih zia hi hriat ve ngei chi a ni ang. Mizotawng ziak hi min siamsaktute(Pu Buanga leh Sap Upa) behchhan ber nia lang chu Latin hawrawp hmanga German leh an chhevel Swedish ho tawng hi niin alang a. English aiin kan tawng a inhniah a, kan A AW B pawh a in ang deuh put vek bawk. Tin, Baibul a thumal tam tak kan lamdan te phei chu heng German tawng leh Swedish tawngte nen hian a danglam tam lo va. Engpawhnise heti lam chu sawi zau rih lo mai ila.


Tuna Mizotawng kan tih hi hmanlai kan pi leh pute chuan Duhlian tiin an vuah thin a, Lusei tawng an ti bawk thin. Lusei tawng tia koh chu kan la ching zauh zauh tho na a, tunah hi chuan kan tawng hi mizotawng emaw, Zotawng emaw tiin kan vuah ber thin tawh a. Mizo hnam hrang hrang zingah tawng inang deuh(dialect) chi hrang hrang hun engemaw ti chen chu an hmang thin a, amaherawhchu Dr.Vumson(Zo History) sawi danin, Lusei-ho thlangtlak hnua Sailo Lal Lallula’n Zopui khua leh a chhehvel a awp veka heng vela a lal laiin Lusei tawng chu a vawrh lara, tlang tam tak leh khaw tam tak te chu a hmanluih tir niin a sawi a. Tichuan, tawng tlanglawn leh hman berah a siam tan a ni. tiin a ziaka, chik taka chhhutin Selehsih khuaah an awmkhawm lai atanga in muchho tan niin a lang. Tawng khat hmang lal ten an awp vang a ni lo thei lovang chu.


Hengte avang hian tawng hrang deuh hmang te pawhin Lusei tawng an lo thiam phah ta niin a lang a. Tin Selehsihsangsarih atanga an in thendarh hnuah tlang hrang hrangte chuanin awm hrang leh hlawm mah se, dan leh dun thuah te sakhuana leh kawng engkimah thukhat hla khat an lo vawn phah ta ni berin a lang a. Pathian remruat a ni chek ang. Khatiang khan Selesih ah khan awmkhawm zai rel ta lo se, An in laichinna leh chhul khat unau an nih hre lovin an la indo ang a, tawng hrang hrang pawh an la hmang ngei ang.


Amaherawhchu tunlaia kan mizo tawng tak hi chu Duhlian/Lusei ngialngan kha ni tawh lovin, lushai tih atanga mizo tih a lo nih tak ang deuh hian tlem tlema siam danglam leh chawmlen chhoh zel a nih tawh avangin duhlian/Lusei bulthut ni mah se Lusei/Duhlian tih ai mahin mizotawng tih hian a huamzau zawk awm e.


Tin he Lusei tawng hi Zo hnahthlak dangte aiin a naupang zawk bawk niin a langa, tawng khun deuh leh tawng upa tia kan vuah te hi kan unaute tan chuan tawng tlanglawn tak a la ni reng a, vawiin ni thleng hian an ni tan tawng upa a la ni lem lo. Tin, he Mizotawngah hian Zohnahthlakte tawng chihrang hrang sengluh pheuh pheuh a ni zela, chutiang zelin hnam pui zawkte tawng pawh sengluh zel a ni. Chuvangin hmanlai deuh a Duhlian or Lusei tawnga chanchinbu an siam thenkhat Mizo leh Vai chanchinbu te leh thildang ziak hlui thenkhatte kan en chuan, tunlai a kan mizo tawng hi a danglam hret tawh reng a ni. Chuvangin he mizotawng hi a darh zauin a huam zau hle a, a thiam an tam a, zir thiam lah a har hek lo. Chuvangin Zoram leh a chhehvela Zofate tana khuanu lo duansa a ni chek ang e, vawiin hian Zo hnahthlakte zingah pawh a mikhual lo hle reng a ni.


Tin, Ziaka dah hmasak ber a nih thu te Baibul leh hla thlenga letlinna tawng hmasa ber a lo ni ta zel kha Zofate tan Pathian ruat a loni ang. Tlemin ziaka he Zotawng an lo dahdan hi chhui zawk ila; Kum 1894 khan Pu Buanga leh Sap upa ten A AW B an siam chu mi pahnih kum 26 leka upa Pu Suaka(Durtlang lal ni ta) leh Bawrhsap officer-a orderly hna thawk Pu Thangphunga(a hnua Chaltlang lal ni ta) te an ni. Karkhat lek chhungin an thiam ta mai a, thuziak leh chhiar te pawh an zir nual a, Pu Suaka ngeiin a sawi dan chu" Hei hi chu ni sarihnaah kan hre chhuak vek mai a, thla khatah chuan kan ziak thei ta hle a, thute kan han ziak thei chu kan lawm em em khawp a, an sumhmunah kan inpawlin, annin kan tawng an zir a keiniin lehkha chu kan zir thin a" tih a ni.


An ni pahnih hnuah hian Pu Khamliana(Lungleng lal) leh Babua(Rahsi) te an ni a, Pu Suaka chuan " Lalchhinga pawhin rei vak lo chu a zir" a ti. An vai hian puitling vek an ni. Pu Khamliana hi chawlhkar khat emaw chauh a zir hnuin an khuaah a haw leh ta mai a. An khua Lungleng a thlen hnu chuan hmunphiah kuangin kawlawm a siam a, lehkhatui atan meihawl rawt dip thli a hmang a. Pu Buanga te thiandun chu lehkha a thawn ta mai a, an nin an lo hmuh chuan mak an ti em em a, an lawm em em bawk a ni. Pu Khamliana hi mizote zingah lehkhathawn ziak hmasa ber a lo ni ta a ni.


Tin, Pu Khamliana lehkhathawn hmasa ber chu Pu Buanga khan a hlut hle a, a pa hmuh atan England ah a thawn hial reng a ni. Tin, kum 1897 khan Zosaphluia(D.E Joses) chu rawngbawl turin aizawl a lo thleng ve leh ta bawka. Pu Buangate thian dun khan sikul chu a hming chuan an hawng ve tak na a, mizo lehkhaziak lam an la buaipui avangin an Sikul chu an khar leh ta rih a. Tichuan, Kum 1898 khan Pu Zosaphluia chuan a pianchampha 28-na lawmna ni pahfawmin Sikul chu a hawng tha leh ta a, Sikul in chu kum 1899 khan tuna Synod Press awmna chhakah hian rap inin an sa a.


Zosapthara (Rev. Edwin Rowlands) pawh chu hemi kum vek hian aizawl chu rawngbawl turin a rawn thleng ve leh ta a. Tichuan ani hian Sikul lam hi a enkawl ta bik a. Hma a la nasa a, theih tawp a chhuah a. Tichuan hmun dangah te pawh Sikul chu an hawn belh ta zel a nih kha. Kan mi hmasa leh Mizo tawng ziaka kan neih ve ngei theih nana harsa taka lo beitute hi an hlu a, an ngaihsan awm a, chawimawi nawn awn awn an phu a ni. A bik takin a sulsutu Pu Buanga te thiandun hi Mizote tan chuan meichher tih loh rual an ni awm lo ve. Heng ziaka an lo dah kumte chhutin a hmasa ber a, a changtlung ber bawk kan ti ngam a ni. Tin, vawiinah Mizoram University hnuaiah Mizotawng chu MA thleng zir theih a lo ni ta zel bawk a, thu leh hla lama hmala thintute an fakawmin an chhuanawm hle mai.


Tichuan, chu mizo tawng chu mizoram mai ni lo, Manipur ram te, Cachar ram te, Tripura ram te leh Burma ramtea Mizo hnam awmte chuan Mizo tawng hi hman berah kan neih ta a ni. Chutihrualin, Mizotawng chu hman ber lo ni mah se, hun engemaw chen chu tawng dang dang pawh Mizoram ah hian mi thenkhatin an la hmang a, kum 50 kal ta vel te kha chuan khaw thenkhatah Ralte tawng te Tiddim tawngte, Falam tawngte , Hmar tawng te hmang mi tlem azawng an la awm ve thin a, tunah chuan chutiang ni tawh lovin, khawi emaw lai laiahte chuan tawng(dealect) dang hret hmang lo la awm ve zauh zauh mah sela, chhim lama Lai, Mara leh chakma te, Mizoram Khawthlang hrula Bru/Riang (tuikuk) hoten an awm khawmnaa an tawng an hmang tih mai lohvah phei chuan, Mizotawng hi mi tinin kan hman ber a lo ni ta a ni.

Mizotawng hi tawngchikmi(lingguist) ho chuan Tibeto-Burman tawng tam takte zinga tawng pakahtah an dah a, Tibeto-Burman hi Tibeto-Chinese (Sino-Tibetan) zinga tawng peng khat a ni. He mi peng zingah hian Tibet tawng leh Burma(kawl)ho tawng mai bakah heng ram pahnih inkar leh a chhehvela khawchhak lam miho tawng hrang hrang an tel ve a ni. Tibet tawng chu mizotawng nen chuan a in hlat hle tawh a, Kawl tawng pawh an tawng han ngaihthlak pawha engnge an sawi tih hriat theih loh khawpin kan Zotawng nen a inhlat hle tawh bawk a ni.

Mahse Tibeto-Burman tawng zinga mi Meitei (manipuri) tawng erawh hi chu Kawl tawng ai chuan kan la hnaihin, thu thuhmun pawh kan la ngahin, an tawng zir thiam pawh kan la awlsam zawk a. Tin, Meitei ho tawng aia Mizotawngin a hnaih leh deuhte chu Mizo hnam chipeng Tiddim tawng(Mizo dialect chikhat) te, falam tawng (mizo dialect chikhat)te leh Hmar tawng(mizo dialect chikhat) te, Thado tawng(mizo dialect chikhat)te hi an ni. Heng tawngte hi chu ngun taka ngaihthlak chuan an sawi chiah hre thei lo mah ila, an sawi lam kawnghmang hriat theih khawpin kan tawng nen a la inlaichin a, Tin tunhma chuan trawngkhat leh thuhmun a ni ngei tih hriat theihin he Zotrawng nen hian a in hnaiha, a inzawm tlat a ni. Thil mak ang reng tak mai chu, hmanlai kan pipute kha chibing te tein an indo thin tih kan hre vek ang a, khatih hunlai khan tawng khat hmang vek lo mah se, an tawng kha tunlai ai hian a la inhnaih fe a ni mahna, hla thu a indo kha an bul tanna a ni chawk reng a ni.


Tin, tuna English tia kan hriat lar Sap tawng te hi a tira hmang hmasatute hman thin chu tunah chuan Old English an ti a A.D 449-1100 vela an lo hman thin a ni a, Beowulf phei chu mi chhiar han ngaihthlak leh a ziak hmuh pawhin English tawng kan hriat nen hi chuan a inpersan hle a ni. Tin, a hnu fe a Middle English te chu A.D 1100-1500 in kar velah an hman a lo ni leh a chu erawh chu tunlai English nen hian a in zawl thuak tawha, hriatthiam pawh a har ta lo deuh a ni. Hmanlai chuan ee English tawng hi Europe hnam chi hrang hrang zingah a hmangtu an la tam lova, zawi zawiin an chhevela mite tawng an senglut zela an tawng aia upa leh changtlung zawk thin German tawng te leh French tawng te hi a upa zawk fe a, Hun lo kal zela, chu English tawng fahrah ve tak chu a lo phuisui ta zela a hmangtu pawh an pung ta zel a ni.


French tawng te German tawngte hi he English tawngah hian a tam em em mai a, an tawng a inhnaih chu thuran, tawng ti hmasawn tur chuan mi tawng tha lai leh kan tawnga kan neih loh te kan sengluh fo hi thil pawimawh tak a ni reng a ni. Tichuan America rama an pem luh pawh khan he English hi a hmangtu an tam ber hauh lo, Amaherawhchu Europe ram tam zawka mi te tan a mikhual lova, ihe lovin an mahni tawng ni ve turin an zir thiam a, hman berah an lo neih ta a, mahni hnam bil tawng chauh kha lo uisa hauh tlat te chu ni se vawiin ni ang hian he tawng hian hma a sawn bik hauh lovang. Tunah erawh chuan khawvel tawng ropui ber leh hman tlanglawn ber a lo ni ta a ni.


Keini Mizo hnamah ngei pawh pipute thukhawchang pawhin Nupui/Pasal palai tirhnan Hmar tawng(dialect) hi a tha ber a, Raldo tura rorel nan Pawi/lai tawng(dialect), Rorel khawm nan Lusei tawng(dialect) tiin an lo thliar hrang ve thin a nih kha. Chuvangin Mizo Tawng kan tih mek Mizo Language tia koh theih tura Zofate tlang tawng hi Lusei tawng bulthut chauh a ni tawh tih hriain Mizo dang dialect hrang hrang atanga thawlphui leh tih hausak a ni tih hria a Hmar dialect te, Lai dialect te, Paite dialect te, Mara dialect te, Thado dialect te hi Mizotawng hnuaiah dialect chikhat vek a ni tih hi hre nawn fo ila.


Mizo Language(tawngpui) erawh tuna Mizotawng kan tih mek hi a nih avangin hmang uar sauh suahin ti hausa a humhim tlat hi thangtharte tih tur a ni. Tin, he tawng la thiam lo leh hmang ngai lo kan mizo unaute pawhin thiam tumin zir ve ngei thin se la, tuna a hmang mek te pawhin chung kan unaute chu finchhuah thiam a, an tihsual leh lam dik loh laite nuihzat mai lova, kan hrilhhriat zawk fo hi thil pawimawh tak a ni. Tichuan tawngkhat kan lo hmantlan vek chuan kan inpumkhat tha sauh ang a, hnam ang leh ram ang pawha dinchhuahna atana hmanraw pawimawh ber TAWNG khat hnuaiah Mizo hnam chu him takin kan khawsaho thei dawn a ni.