Monday 23 August 2010

Ka Lungkham Innghahna Tlak Sawrkar

Khawvel lo danglam zelin a hrinchhuah technology hripuiin hringmi hnam zetinte min nuai a, min tlanpui chak deuh leh kan tlan chak a, min tlan muan pui deuh leh kan tlan muang ve deuh mai thin a ni ber e. Kan duh vang reng pawh a ni lo va, kan huntawng hian a hril a ni zawk. Kan duh emaw duh lo emaw he hmasawnna hian a chhe zawng leh a tha zawngin min sawi chhuak dawn tho tho a ni. Hetiang hi kan khawvel nun a nih miau avangin mipuiten kaldan tur kan thiam theih nan leh chintawk leh ramri khamchin kan hriatthiam theih nana hmanraw pawimawh berte chu Media te an nih thu thupui hmasa zawkah ka tarlang tawh a, sawi tam tawh lo ila.

Kan chenna leilung chu engti pawhin lo danglamin lo herkual vel ang hmiang. Keimahni lamin kan dawnsawn thiam phawt chuan he Mizo Hnam hian khuavel kan la chhing ve tho vang. Chu hun chu Tlumtea thlira dingdihlip meuh va rin fan uap uap mai lovin, kan thlirna tukverhte hawng a, en liam mai mai lova takna nena Sawrkar kalphung leh hnathawhte kan zirchian a, kan finchhuah zel hi mipuite tihtur dik tak leh Sawrkar tha nei tura kan chhia leh tha hriatna mawh a ni. Chuvangin ding lamah leh vei lamah mit hauh lo va kan vil phawt chuan kan phu tawk sawrkar hian kan phu loh hmasawnna kawngthuampuiah min hnuk lut thei chauh dawn a ni. Tui farkhat lek tling khawmin tuipui zau tak a siam ang hian kan theihna kawng theuhah tan i la ang u.

Sawrkar tha kan neih theih nana mipuite hriat ngei ngei tur tlemte chauh lo tarlang ila:

1. Intluktlanna: He intluktlanna hian sum leh pai ngawr ngawr a kawk lo va, ram inrelbawlna leh kaihhruainaah mipa leh hmeichhe intluktlanna te, ngaihtuahna felfai tak siam ho tura inhlawmkhawm thei tura zalenna te, ngaihdan leh duhdante zalen taka tarlan theihna hun leh hmun neihte hi a kawk thei ang chu.

2. Dan chungnunna: Inrelbawlna tha tak nei tur chuan Dan tha tawk tak, hleih nei lo, thlei bik nei lo leh duhsak bik nei lo, dik taka rorelna kan mamawh a, thunei zawkten an hnuaia mite an namnul loh nan te leh an power dik lo taka an hman loh nan te a pawimawh hle a, vil turin media an tangkai hle thei ang.

3. Langtlang Sawrkar: Sawrkarin mipui hriat loh tur ruahmanna a kalpui reng rengin sawrkar tha an ni thei ngai lo va, a tihtur, a tihmek, leh ruahmanna a neih reng reng mipuiin an hriatpui tur a ni a, a thatna leh that lohna pawh mipui hmaah pharh a, sawihona neih fo tur a ni. Chuti chuan mipui leh Sawrkar chu inngheng rialin a kal ang a, Sawrkar chu mipui sawrkar dik tak a lo ni ang a, thih leh ruam khatah, dam leh tlang khatah kan tithei dawn a ni.

4. Tum mumal tak neia ruahmanna siam Sawrkar: Hei hian a kawh ber chu kan ram leh hnam, kan thlah lo la awm zel turte tana rochun zel theih ruahmanna thui tak neih a kawk ber a, chutiang ruahmanna lian tham reng reng sawrkarin a siam a nih chuan mipuiin kan vil tlat tur a ni a, he ram hi kan tu leh fate tana chenna tlaka kan siam theih nan rei lo tea chhe leh mai tur ruahmanna ang chi reng reng kan dodal tur a ni. Sawrkar a lo inthlak a nih pawhin mipuiin kan chhunzawm tir zel tur a ni. Sawrkar leh mipui innghenga a kal phawt chuan Sawrkar thlenchin bihchian theihin a awm ngei bawk ang.

5. Huapzo Sawrkar: Sawrkar ruahmanna leh ram hmasawnna reng reng hian khawpui chhung atanga khaw kilkhawr ber thlengin a huapzo tur a ni a. Hmasawnna a inkhuangrual loh viau a, ngaihthah bikna hmun a awm chuan chibil emaw hnam bil emaw Area bil emaw ang a inlakhranna thinlung a siam thei a, a tha lo. Chuvangin sawrkar chu huapzo sawrkar a ni tur a ni.

6. Right to Information : Mipuiten kan chanvo dik taka kan humhalh a, kan rawngbawltu Sawrkar chanvo thil hrang hrangte chipchiar taka kan hriat theih nan RTI hi a pawimawh hle a, felhlel leh dik lo a awmin a rang thei ang bera Media lam nena thawhhona neih vat leh Sawrkarin a rawih thuneitute hnenah report vat te hi mimal tupawhin a tihtur leh a titheih a ni a, tute pawh a chhe lai siamtu kan ni vek thei a ni tih hria a, kan chanvo leh mawhphurhna kan hriat a tul a ni.

Heng a chunga kan tarlan tak te hi innghahna tlak sawrkar nei tur chuan an pawimawh em em vek a, amaherawhchu a hlawhtlinna tak tak zawk erawh chu thahnemngaihna leh thawhrimna a ni thung. Sawrkar ruahmanna leh hnathawh zirchian peih te, a lo hlawhtlin nana finchhuah leh nawr te pawh thahnemngaihna tel lo chuan kut sil san daih a awl fo thin. Kan ramin a mamawh ngawih ngawih, Kawlphetha, Ei leh bar intodelh, Inkalpawhna tha neih te, etc.. te hi changvawn kan by-heart satliah ang lo deuh va, a taka a par kan tlan theih nan Sawrkar ke pen rualin kan puanven kan sawichhing ve nghal zel tur a ni. Tichuan Sawrkar chu ka ta, ka thian, ka thahnemngaihpui leh ka thawhrimpui, innghahna tlakah kan siam thei dawn a ni.

Monday 9 August 2010

Zoram Hripui POWER Corruption

Power corruption hi thunei zawkten an hnuaia mite thawk dik thei lo khawpa an nihna an hmanna a ni tlangpui a. Heng boruak venghim tur hi chuan sawrkar ni lovin, Media an pawimawh em em a ni. Mizoram ah chuan Power corruption hi kan chhiatpui ber zawk chu a ni a.

Ram changkang lo leh hnam hnufual ah a zualkai lehzual a, a chhan chu media an chak tawk loh vang a ni zel. Media an chak loh chuan mipui AW a lian thei ngai lo.

Officer fel leh rinawm tak tak te beidawnna pawh an chunga thunei zawk (minister, MLA, etc..) ten titura thupek an dawn miau avanga an tih loh ngam si loh te, an hnial a nih chuan thingtlang lama sawn bo daih te kha a ni thin avangin miin an power kha a nihna ang turin an hmang thei lo thin a ni.

Kan media te a zir hian mipuiten rilru sutthlek kan thlak danglam dawrh dawrh thei a, chu chu khawvel inher danglamna atana hmanraw pawimawh ber pawh a ni. Chuvangin kan media te pawh hian quantity chauh ni lo, quality an neih a ngai a. Ziak leh chhiar tuimi nih avanga media lama inkaihhnawih ngawt hi a ni lo va. Culture, Ram Kalsiam, Sakhua, Society etc.. ah role play lian ber an ni.

Entirnan kan Zoramah chuan Lalruotmawi te, Vanlalsailova te hripui min veitirtu chu Media te an ni. Faktea rawngbawlna min atchilh tirtu pawh Media te an ni a. An nin chinlem nei lovin chanchinbuah a mak a tamin an ziak kut ngeinguai a, local TV ah ni se, en loh theih lohvin min hmuhtir a, Korean film pawh a ni zel. Kan media te hian kan culture leh Society a nghawng theih dan tur lam ngaihtuah telin mipui tan a tawk chin min neihtir thiam thei se.

Tin, Sawrkar, Kohhran leh Khawtlanga mi hlemhle leh dik lo te kan hriatna hnar chu Media te an ni a, an nin an ngawihsan leh si chuan keini pawhin kan hrereng tawh bik thin lo. Sawrkar tha siam turin leh Vote kawngah pawh mipuite finchhuah a, a thalai leh chhe lai chhawp chhuak a, ngaihtuahna hrang hrang min siamtir theitu chu Media te an ni zel.

Ram changkang ber pawla lo in hlangkai thei leh ta Germany ram hian Media an chhawr tangkai thiam hle. East leh West Germany inthenin, a rethei lam an rethei tlawk tlawk a, hnam khat ni si kha an in haw em em mai bawk a, an in daidan nan pawh kulhbang sang lutuk an siam phah a nih kha. Mahse, Media ten zalenna an rawn nei ta a, chanchinbuah East leh West inzawm leh a, a thlum a al, a hang ei za ho va, Germany tluchhe mek tungding leh turin mipuiin tanrualna an mamawh a, thawhho a tul a ni tih an hmu chiang a, a chhiartute thinlungah inhuatna te, in ngei tawnna te bo tira, Hnam khat anga luang za a, khawvel um phak leh tur zawngin boruak an vawrh thiam a, chu chuan a tak ramah a hruai lut a, Berlin Kulhpui an su chhe leh ta vek a, khawvel ram changkang ber pawlah an in hlang leh thei ta a nih kha.

Kan Zoram kalsiamah pawh kan media te hian quality neiin chanchinthar ngawr ngawr leh mipui tana hriat aia hriat loh him zawk tur te hi thup thiam se, clip thiam se la, a chhe lai leh siam that ngai lai min kawhhmuh thiam se la, huat tur huatdan min zirtir se, ngaihsan tur dik tak min kawhhmuh thin se, mipuite tan kan khawhawina, kan tukverh zau pui an lo ni ang a, kan darthlalang tha tak an ni thei bawk ang.

Hetiang taka Media te chhawr tangkai an nih theih nan hian Sawrkar laka independent ni se la, sawrkar fund beisei lovin inchawm zo thei bawk se la.. Mizo mipuite phei chu thiltha kawhhmuh nuam tak, hruaitu a zir a thuawih thei tak leh thil tha duh tak vek kan nih hlawm avangin hma kan sawn chak pawhin a rinawm a. Tin, democracy inawpna thalai ber zinga mi chu Media te zalenna a nih hrerengin i chhawr tangkai ang u.