MI RAMAH ZAWNG LUNGLEN A NA E

-LP Sailo


Chhungkim dar ang lenlai dawn kira, ka hringnun lamtluang ka thlir kirin ka suihlung a leng vawng vawng. Hmanah chuan chhungkaw kim takin "sem sem dam dam eibil thi thi" tiin in huphurhna awm hauh si lo hian kan awmkhawm tel tel thin a. Kan in leh lo ngeia keimahni buh leh bal thar ngei mai kan han fak thin te kha a va lo ngaihawm em! kan thenawm khawvengte that zia leh kan chhungkaw chunga an ngilneih zia te kha thu hian ka hril zo lo. Chawhmeh nei tui deuh leh hrawk fah rimtui nei zawkten thenawm khawvengte kan in suah a, Ka nu ka pa hei hi lo hmeh ve teh u, ka nu bai a nia, a tui reuh lutuk ti pah fawma thenawm naupang rawn tirtu in chhungnu khawsak rel te kha a va tui thin em.


Tlai khua a lo thim hnaia, khawthlang lam ni herliam mai tur eng deuh phut te chuan naupang nih a ti nuam a, tualchai tawk lekin unau hmelhai a rawn her pui thin te khan pawnto a va ti nuam thin em. Thenawm khawveng naupang zawng zawng mai tualpuiah kan inchai a, a pui apang a lian a te chena kan han inkai duah duah thin te kha a va ngaihawm thin. Chutah khua a lo tlai deuh a, atawp ber nan tiin kut invuan meuhvin "Tin dial dial tin dial dial" tia, kan chaikual thin te kha ngilhni awm tak ang maw. Khang kan thenawm naupang te kha an la dam kim tak ang maw.


Kan Zonunmawi nawm thin zia kha chhut tam pauh leh a lo hlu a, a lo nuam thin. Thenawm khawvengte in hmangaih dial dial leh angkhat pata laitual kan lenna kan Zoram nuamah tlawmngaihna par ang lo vul zel teh se. Hringmi kan chan chhunga kan damchhan chu hlimna a ni a, mi hlim thei apiang hi mi vannei an ni ringawt. A ni, unau in ngaina em em vaimin fangkhat pawh inphel hial mai thin Zofate tana chhenfak kan hnamzia hi i chhawmnung zel teh ang u. Thangtharte nunah erawh Liandova leh Tuaisiala te unau inhmangaih tluk zetin vaimin fangkhat pawh insem dial dial thin ni lem lo mah ila, unau in hmangaih tak leh in thenhrang thei ngai lo kha, ram hla taka thendarhin kan awm a, anka pawh inchhawn theilo hial maia kar hla taka kan han awm meuh chuan hmangaihna pawh hian a lo daih rei meuh lo awm mange tih theih turin a lo dal ve thei ngei mai. Karhla taka Ka mizo puite tan pawh a ni ve ngei ang. Amaherawhchu hringmi kan chan chhung hian kan zonunmawi hi i thlahthlam lovang u, a hlu a, a mawi a, a par a chuai thei lova, kumkhuaa chhawm nung reng turin i ngai hlu ang u.


Kan pangpar huan mawi tak mai te kha ka va ngai thin em. Kan ningnawi eitu atana kan vulh kan vawkpui note neihni a kan chhungkaw hlim theih zia te kha a va ngaihawm thin em. Kan uipuiin note a han neia, kan unau za kan han in ko khawm a, an hming kan han sa den den thin te kha theihnghilh har ka ti fo thin. Kan kawmchara Zawngtah rah that theih zia te kha a hun lai na na na chuan min ti hnianghnartu a ni tlat. Kan theite kungte kha a va rah tha thei tak em. Kan khanghu kungpuite kha kan va chhawr tangkai thei em ve aw. Ka nu bazarna khawp hlawh petu a ni ve tlat. Kan thlai tharte kha kan sumhnar chikhat an ni.


Exam a lo hnaia, kan tih that loh hlauin min vil tlat a, kan mut a chhuah chuan chawhtawlhah tuivawtin kan ke min chiah tira, kan muthlu leh tawh ngai lo. Nilenga sikul run bela kan thang vang vang changin in lamah kan tan kan ei tur te kan in tur te a lo buatsaih thin a, result a lo chhuaka, kan pass phei chuan Artui min han chhum sak thin te kha a hun lai chuan kan va ngai ropui thin tak. Lehkhathiam tia sawi tur ni hauh si lo, nu ngilnei leh zaidam, a huna naupangte tana mi inpe chunnu ngurpuii kan nei kha kan lo vannei teh e. Mi te angin BA,MA nu ni lem lo mah se, a fate min enkawldan kha MA nu tamtak tluk rual a ni bik lovang. Mizo nunmawi chhawm tlat tura a fate min zirtir thin te kha theihnghilh har ka ti fo thin. A ni chuan; Khawiah pawh kal ula, tlawmngai ber ula, tha thawh ngaiah in tha ren ngai suh u, Pipute chuan "Tha leh tuisik chu ren thiang a ni lo ve, amahin a rawn awm leh zel", an ti ngai e, tia a fate min fuihna aw te kha a lo va mawi em


Tunah erawh mualza tam tak kar danin thaikawi biahthu mai loh chu in hlan mai a lo harsa ta. Aw, hmasawnna kan tih hi chhungkim tea tih ho dial dial theih ni teh reng se, ka chunnu kiang ngeia awmni khama nitin zantin chen ka nuam thin. An sawi thlang sapui nun hian ka lung a len zo lo va, ka kham khawp hlimna min phuruk sak zo lo pawh hi an demawm bik lem lo ve, Mizo ka ni miau a lawm. Israel fate chuan `engtinnge mi ramahte zion hla mawi kan sak theih ang ni’ an lo ti hial. He Mizo nunmawi lo tem vir ve tawh hian Mizo nunhlu chu min ti ngaihlu a, Mizo chaw te, mizo chawhmeh te, mizo artui ngei mai ei a, mizo tui leh mizo chhang ngeia lo seilen hnan tawh thisen hian a mizo nunphung a ngai hniam thei lo va, nitin a ngai zual zel zawk thin a nih hi.

A ni, keizawng ka suihlung a leng em mai, theih nise, rauthla tira kan runchhung ngeia kan buh changrum leh kan tuithiang va dawn a, awmni kham hial ka nap thin. Hringfate kan dam chhan nun chhungril hlimna thuruk chu kan zonun vulna rammawi Zoramah ngei a awm a, chu chu a hrin Zofaten nghilhni kan nei thei si lo. Nitin hian chu ram ngaih chu a zual thin a, a tello chuan hringnun hian kim lohna riau a nei tlat zu nia. Tu ngaih sawi hlei thei si lo hian kan khawtlang lunglen veng veng mai thin a nih hi. Zotuithiang leh zobawm dingdite vulna ram chu kan ram ngei a nih avangin khawiah pawh awm ila, kan lung a len lo thei si lo. Mi ramah zawng lunglen a na e.


PS/ He article hi Mumbai Mizo Association (MMA) Silver Jubilee Souvernir (1983-2008) a chhuah tawh a ni a. A harh copy pawh min rawn thawn ve nal nal a, a chhunga thuziaktute ka han bih nghal thuak thuak a, awi karei, insitna a va na duh em. Kan mizo ziaktu lar, Lalhmingliana Saiawi, Vanneihtluanga, PL Liandinga, PC Biaksiama leh Rev. Chuauthuama etc. te kutchhuak a ni nuk hlawm mai a. Thalai lamah ka thian tha C.Vanlalramsanga (Sangmama) te, Vanlalruata Fanai (Maruata) te bakah mi thiam thuziak ngaihnawm tak tak a tel hlawm a. Mithiam rual zinga ka thuziak fahrah ve tak mai an telh duh hi ka lawm hle rualin ka insit hle thung. Mizo kutchhuak magazine ka hmuh tawhah chuan Chhinlung Magazine (Bangalore Mizo Association) nen hian a zahpuiawm lo ber pawl a ni awm e. A buaipuitu kan hotupa Maruata te thawhrimna a fakawm hle mai a, he Souvernir hi Mizo thalai zawng zawngten chhiar thei ngei ila ka ti a. Chona tha tak a ni hlawm vek mai.

Kum Sarih Liam Ta

Kum 2001 kum kha a ni a, kum tawp Pawltlak thla a nih tawh avangin chu ramah chuan nichhuak eng reng hmuh tur a awm tawh si lo. Zing Khua lo varin kawl a lo eng a, ni chhuak eng mawi hmuh hmain zan mut a lo hun leh mai thin. Han hawi vel ila, vur tla lah chu lapua ang maiin van atangin a tla pheng phe leu suau suau mai reng bawk si. Ngaiteh, electric eng tih loh chu eng dang reng hmuh tur a awm si lo. A ni, hringfate hun chhiar danah chuan Krismas hun ropui a ni tawh a, Zoramah chuan chhungkaw kokim takin an awmho dial dial ang tawh ngei ang a, vengtinah inkhawm dar a ri mang mang tawh ang a, thiani te, thiana te inkhawm turin kan in sawm sap sap tawh awm si a tiin ka sana leh calendar chu ka enkawp fo thin. Radio ka han herhhawng a, chutah leh Fernando tih hla ABBA ho sak kha, a rawn zai chiah mai phei chu ka lung a va leng chiang kher em. A hnuah Elvis hla Blue Christmas tih ten a rawn chhunzawm a, chutih laia ka thinlung chu hmu thei ila, a hnim ruihin ka ring hial. Chu khawpui chu Sweden khawpui pahnihna Gothenberg dai pawn a ni a. Thlasikah chuan ni eng hmuh tur a awm ngai lo va, khua a rawn var a, rei rial lovin thimin a rawn nang nghal deuh mai thin a ni.


December ni 24 zan chu thianza hovin Jail tlawh ila, thil pek te kan theih ang ang keng bawk ila tiin rem kan ruat ho va. Chuta sak atan tiin hla pawh kan thiam ang ang kan zir ve bawk a. Kan hla zir lai te chuan kan zai thangkhawk ri chu ram reh tak khawpui daipawn feah chuan a lo ring duh ngang mai. Silent Night ngei mai phei kha chu mittui tla pura lo sak pui a awl kher mai. Lung a lendan leh a mi deh dan pawh a dang zar mai a. Eng emaw changa motorin vur a chil ri ser ser bak chu ri dang hriat tur a vang teh a sin. Eng emaw chang chuan Lalpa engatinge hetah kher kher hianin mi awm tir le tih mai pawh awl tak a ni a. Ka lung hi a zing nitin a, hlim taka nuih har har pawh awlai lo tak a ni. Mihlim thei ve tak nia ka inhriatna te pawh he hmunah kher hi chuan an tawmbo vek a nih loh vek pawhin an hrisel ta lo a ni tal ang.


Tichuan, ruahman ang ngeiin kan awmna atanga darkar 2 tlan zeta hla Jail hmunah chuan Car 3 meuh kengin kan in zui chhuak ta dal dal hlawm a. A then kalkawngah an zai a, a then an titi bawrh bawrh bawk a. Kei erawh lunghnurin ka mittui a parawl kuang mai a. Ka suangtuahna te pawh chu kan Zoramah a thlawk delh delh a ni berin ka hria. Ka thiante, ka unaute , kan thenawm khawvengte leh kan kohhran thlengin mitthlaah an lo lang zut zut mai a, ka thiante hi USA, England, Denmark, Holland etc.. atangte an ni hlawm a, Kristmas an hmandan pawh a inzul hlawm deuh vek avangin an ti ti pawh a rual phian a, hmun fianrial leh khawhar tak pawh an ni tan chuan nunphung pangngai a ni mahna, engah vak an ngai lem chuang lo. Chutia Zo taka kan kristmas hmandan te ka suangtuah neuh neuh lai chuan Jail chu kan thleng ta a, sawi tawh angin Vur atam em avangin kalkawngah kan buai lek lek chang lah a tam. Chuvangin a hun takah kan thleng chiah lo na a, Jail chhungah chuan kan lut thei ta tho a, Jail tang te an rawn chhuak a, Inkawmhona hun reilo te kan neihpui hnuah kan hla neih ang ang te kan sa a, Jail tangte hi an hmel atang chuan pa hrisel hmel pui pui leh sek tel tul deuh vek mai an ni hlawm a. Tam tak chu an sual vang renga tang pawh an ni bik kher lo mai thei a, vanduai vang liau liaua Jail bang zut te pawh an awm thei e.


Amaherawhchu, heng ho hian nupui fanau an nei ve ngei awm si a, he hun hi engtin tak ngaihtuah ve ang maw? an chhung leh khatte ngaiin an lung a leng ve viau ngei awm si a tih ngawt chu ka rilruah a lo lut thin a. Kan ruahman angin kan hla sak turte kan sak zawh hnu chuan thilpek kan ken ang ang te chu hlanin kan hawng leh ta vang vang a. Tichuan, December 24 chu mahtea laikhum belin zan dar 12 ah ka mut san ta daih zu nia.. Kum a zawnga ka kristmas hman loh ber kum a nih rualin kum a zawnga ka kristmas hman that ber kum erawh a ni lawi si. Kum kha leh chen Kristmas ka lo hmang ve tawh thin tak na a, Jail tang te tan vawikhatmah ka la zai ngai lo va, thilpek ka hlan lah ka hre hek lo. Chuvangin kristmas ka hman liam tawh zawng zawngah inchhirna tur han sawi tur reng a awm lo va, tunhnu hian ka ngaihtuah let changin ka hlim veng veng thin.

Expert Mechanism-ah

A vawikhatna atan, "Human Rights Council" hnuaiah October 1st to 3rd khan "1st Expert Mechanism on the Rights of Indigenous Peoples" tih thupui hmangin nithum awh UNO, Geneva-ah conference koh a ni a. He conference hi fimkhur tak leh felfai taka Pawl hrang hrang aiawhte leh Ram hrang hrang sawrkar aiawhte tel tura hriattir leh ngen an ni a. NGO lam atanga ngaihdan leh Sawrkar lam atanga ngaihdan te sawihoa, chu mi hnuah UN Expert leh Rapporteur- report leh hmuhdan sawihona neiin thutlukna erawh thuneihna sang ber "High Commissioner for Human Rights " siam tur a ni a.


Kum 2006 khan Human Rights Council chuan hnam hnuaihnung zawkte tana zalena "Declaration on the Rights of Indigenous Peoples" a lo puang tawh a. Chumi bawhzuina leh hmalak zel dan tur ruahmanna chu he Conference "Expert Mechanism" hi a ni a. Hei hian a huam thui hle a tlemte lo tarlang ila:

Fundamental Rights, Life and Security, Culture, Religion and Language, Laws, Education, Media, and Employment Participation and Development, Land and Resources, Self Government and Indigenous Implementation, Minimum Standards etc..

Hetah hian keini Zofate tan pawh thil pawimawh tak tak kan in hmakhua lawkna atana tul tak si tam tak a awm thei awm e. Engpawhnise, chuti lam chu sawi rih lo ila.. tunah chuan a tlangpui zawr zawr chauh sawi rih mai ila. Asia atangin NGO leh Sawrkar aiawh mi thahnem tak an rawn tel thei a. Senso pawh UN hian a tum nasa hle. Hmanni lawk khan Thailand khawpui Chiangmai-ah meeting tenau ang reng a lo awm tawh a. Chu tah chuan kan Zohnahthlak Jacob Pangkhua, Bangladesh leh Lalmuanpuia, Mizoram te an lo tel tawh a. Tin, Asia Indigenous hmunpui Thailand-ah hian Mizo tlangval Muana pawh a thawk ve tih an sawi chu ka hre tawh a. Muana hi Lamka khua a ni a. Hmel in hmu ngai lo ta chu, UN bulding lian lutuk maiah chuan han in zawn hmuh mai chu har tak a ni.

Conference kan neih laiin Camera lian zet pu a, chak tak tak a, kal fua fua mai Mizo hmel tak hi ka hmu a, miin presentation an chhiar lai hian uluk takin video a lo lak sak thin a, chu chu he hunah hian a mawhphurhna pawh ni awm tak a ni. Chutia uluk taka a bih nger nger mai chuan, a hnungah ka han kheuh a, Muana i ni em? ka han tithut mai chu, a phu nasa kher mai. Tute pawh buai tak vek kan nih thin avangin hun thawl deuhah inkawm kan ti ta zawk a. A ni hi Thailand-a awm a ni a. Chawhlui te kil hovin, inkawmna hun tha tak kan nei thei ta zel a. Kan zinga rawn tel ve Jocob Pangkhua pawh a tirah English chauh a thiam emaw ka tih laiin Mizo tawng a lo thiam ve nasa mai a. A tawp lamah phei chuan Mizo tawng hlirin kan ti ti ta zawk a. A ni hi Hrangkhawl hnam a ni nghe nghe awm e. A ni hi Bangladesha awm Zohnahthlakte aiawha rawn kal a ni a, kan chief minister Zoramthanga pawh lo be zauh zauh tawh thin a ni.

Tin, kan zingah hian ram thenkhat MP an tel ve zauh zauh bawk a. An ni hi sawrkarna chang tho si, mahse an ram political party ah majority an nih loh avangin hnam hnuaihnung zawkte tana ruahmanna an duan leh chumi kawnga hmalakna turah UN puihna an rawn beisei ve bawk a ni a. A biktakin Nepal sawrkar thar Maoist MP pawh kan zingah a tel ve a, inkawmna hun tha tak kan nei thei a, thurawn leh an ram chanchin te pawh ngaihnawm takin a sawi thei a, a vanneihthlak kan ti hle. An ram sawrkar chu Maoist party ni mah se, ram chhung mipui tam zawkin Nepal Hnam hnuaihnung zawkte tana chanvo pangngai leh zalenna pumhlum an lo neih theihna tur chuan UN atang hian tanpuina kan mamawh a, nangni pawh hian eng emaw zawng tak chuan tih theih in nei vekin ka hria, a ti nghe nghe. Nepal ram hi an positive hle.

Tin, October 2nd hian Hollywood actress lar ve tak Mexcican nula Salma Hayek pawhin khawvela nu tam takin fanau enkawl hleithei lo va, harsatna tamtak tawka awm mekte tanpuina atan UN-ah hian campaign rawn neiin a rawn kal ve a. Kan buai em avangin han hmuh hman kan ni ta lo va, remchang ni se, thla te pawh han lakpui ve awm tak a ni a. Antinio Bendre nena an channa "Disparado" tih film te kha hmuhnawm kan tih thu te han hrilh ka chak nen.