Friday 4 July 2008

Mizo Hun Pawimawhte 'Part I'

Thangtharte hian kan Mizo hun indawt chho leh boruak inthlakthleng an lo paltlang dan hi kan hre tlem ta hle mai a. Ziak mi leh chhut mi te tana a tangkai beiseiin ka hriat ang ang ka han tarlang phawt mai ang e. Heng te hi Mizo history ziahna hrang hrang atanga lakchhuah a ni a. A Source tarlan sen pawh a ni lo.

Kum 1765 hian Mizo lal lar tak Sibuta leh Lalsavunga an piang.

Kum 1825 hian Chhim lama Mizo lal lar tak Bengkhuaia chu Sailam khuaah a piang.

Kum 1840 hian Lalsavunga a thi a, Tin Sibuta pawh a thih avangin a ai chu a fapa Lalrihua'n a awh.

Kum 1843 hian lal ropui tak Vanpuilala chu Sentlang khuaah a lo piang a.

Kum 1844 hian Sibuta fapa Lalrihua a thi a, a aiah Lalsuthlaa a lal a, manipur leh mizoram chhehvela awm te a run fo avangin Captain Black Wood chuan Lalsuthlaa chu December ni 9 ah manin Hajaribagh Jail ah a thawn bo ta a.

Kum 1848 hian Lal huaisen tak Lalburha chu Vancheng khuaah a lo piang a.

Kum 1850 hian Mizo lal aiawh Suakpuilala, Vanhnuailiana leh Vuttaia ten British lal Superintendent G.Verner chu Silchar-ah inremna sa-ui an tan pui.

Kum 1856 -1859 hi piputen Chhim leh Hmar indo kum an lo ti.

Kum 1861 hi Tualte vanglai an tih chu a ni. An Lal Vanhnuailiana leh an pasaltha Vana Pa te vanglai tak a ni.

Kum 1861-1862 hian Mizoramah mautam hmasa ber a lo thleng. Tam nasa tak a tla.

Kum 1865 hian Mizo lal aiawhte leh British Sipai aiawh Lt.Colonel T.H.Lewin ten inbiakna hmasa ber an nei.

Kum 1866 hian Mizo lal Rothangpuia Leh British Sipai lal T.H Lewin ten thawhhona thuthlung an ziak.

Kum 1870 hian Lal hmingthang tak Vanhnuailiana chu Champhaiah a thi. A thlanah hian mi lu leh ramsa lu an tar nasa hle.

Kum 1871 hian Pu Winchester(Zoluti-pa) Alexandrapur Thingpui huan Manager chu Bengkhuaia leh a unau Sangvunga hoten an that a.A fanu Mary Winchester (Zoluti) pawh salah an hawn bawk. Kum 1871 atang hian Bristish awpna hnuaiah Mizoram chu dah luih a lo ni ta a.

Kum 1872 hian Major. Robert-a leh a hoten Vanhnuailiana tuk daih tumin Champhai an thleng a, mahse a lo thi tawh. Hei hi British Sipaiten Champhai an thlen hmasak ber kum a ni.

Kum 1875 hi Mizorama Thingtam kum a ni. Tin, Sap hovin Mizote him nan Inner Line Permit (ILP) Dan an siam bawk.

Kum 1876 hian Mizoramah Thlichhia a tleh chiam. Tin, Lal ropui Vuta (Vuttaia) thih kum a ni bawk.

Kum 1877 hi Piputen 'Chhak leh Thlang Indo kum an lo tih chu a ni.

Kum 1879 hian Lal ropui Bengkhuaia a thi.

Kum 1880 hian Lal ropui Siakpuilala a thi.

Kum 1882 hian Pasaltha Taitesena a piang.

Kum 1891 hian Mizo Lal zawng zawng an tuk tlawm tak avangin Mizote chu British awpna hnuaiah an kun ta a.

Kum 1894 hian Lalnu ropui Ropuiliana chu man a ni. He mi kum vek hian Rev. F.W. Savidge and L.H. Lorraine(Pu Buanga) ten Mizo A, AW, B. An siam tan.

Kum 1896 hian Lushai Hills leh Chin Hills tan Lunglei-ah conference neih a ni.

Kum 1897 hian Mizoram-ah Presbyterian Kohhran din a ni. Mizoram Chhim leh Hmar pawh rorelna pakhat hnuaia dah a lo ni ta bawk.

Kum 1898 hian Aizawl chu Mizoram khawpui (capital) atana dah a lo ni ta a.Tin, Inner Lines Regulation Act, 1873. Dan chu khauh zawka hman tak tak a lo ni ta bawk a.

Kum 1899 hian Tanin (Lungin) hmasa ber chu Aizawlah dah a lo ni ta a. Tin, Telephone(Thirhrui) pawh dah a lo ni tan a.

Kum 1901 hian Mizoramah Chhiarpui hmasa ber neih a ni.

Kum 1902 - hian Mizoram chanchinbu phek hmasa ber “Mizo leh Vai”chu chhuah tan a ni.

Kum 1903 hian Pasaltha Taitesena a thi a.

Kum 1907 hian- Independent Church of Maraland din a ni.

Kum 1908 hian Damdawiin hmasa ber ni turin Welsh Mission Pi Zaii’s Bangla ah hawn a ni.

Kum 1911 hian Mizorama Printing Press hmasa ber din a ni.

Kum 1912 hian Lal ropui Kairuma chu Biate khuaah a thi. Kairuma hi Capt. LZ Sailo pu a ni.

Kum 1914 ah Indopui pakhatna a lo chhuak a, kum 1917 ah Mizo Tlangval 1200 lai France ramah an kal.

Kum 1916 hian Khampat Bungpui zarin lei a lo dek a, Champhai leh a chhehvel atangin chhungkaw eng emaw zat an pem chho.

Kum 1916-1917 hian Mizoramah Salvation Army a lo ding tan.

Kum 1917 hian Indopui pakhatna nghawngin Mizo Tlangval 1200 laiin France ram an lut.

Kum 1918 ah Indopui pakhatna a tawp ta a. Mizo tlangval te Zoramah an lo kir leh.

Kum 1918 hian Mizo Tawngin Thuthlung thar bu lehlin chu chhuah tan a ni.

Kum 1921 hian Mizo hla phuah thiam Saikuti a thi.

Kum 1922 March thla hian Mizo zinga a hmasa ber Brig. T.Sailo chu Thuampui khua, Lunglei bulah a lo piang a.

Kum 1923 hian Pastor Thangngura'n Mizo kutchhuak fakna hla hmasa ber atan “Nunna Thianghlim Siamtu An Duh Loh Zionah”.tih hla a phuah.

Kum 1924 hian Sap Missionary ten Durtlangah awmhmun an khuar tan.

Kum 1925 hian Mizoramah Roman Catholic Kohhran din a ni.

Kum 1933 hian Mizoram leh Cachar inri-na chu ennawn a ni a. He mi kum vek hian Lal huaisen Lalburha chu Vanchengah a thi.

Kum 1935 Young Lushai Association (YLA) chu June 15.ah din a ni a. Kum 1974 atangin Young Mizo Association (YMA) tia thlak a ni. He mi kum 1935 vek hian Mizo Zirlai Pawl (MZP) pawh din a ni.

Kum 1942 hian Mizo Police Officer lar tak HT. Sangliana chu Kulikawn, Aizawlah a lo piang a.

Kum 1939 atanga Indopui pahnihna chu kum 1945 ah a lo tawp ta bawk. He mi kum 1945 atang hian MIzorama political party hmasa Mizo Union pawh din a ni.

Kum 1946 hian Mizoramah Seventh Day Adventist Kohhran din a ni. He kum vek hian Mizo Hmeichhe Tangrual Pawl (MHTP) tuna Mizo Hmeichhe Insuikhawm Pawl (MHIP)pawh din tan a ni.

Kum 1947 hian India Independent a lo ni ta a.

Kum 1950 hian Lunglei leh Aizawl inkar chu Jeep tlan theiha siam a lo ni ta a.

Kum 1953 hian Mizo zinga Medical Doctor(MBBS) hmasa ber ni turin, Aizawl Tlangval Tlanglawma chuan a rawn zir chhuak ta a. He mi kum vek hian Indian Prime Minister Jawaharlal Nehru chuan Mizoram a rawn tlawh.

Kum 1954 hian Mizo Lalte lalna chu a lo tawp ta a. Tin, Lushai Hills thin pawh Mizoram tih a lo ni ta bawk.

Kum 1955 hian Zoluti an tih mai Bengkhuaia te man Sap naupang Mary Winchester chu England ah kum 99 mi niin a thi.

Kum 1956 hian MUP din a ni a, Mizo Kristian hlabu Tonic Solfa nena siam chu tichhuah a ni a.

25 comments:

  1. hotupa, i va thawk ropui ve...keep it up..hetiang hi alawm zofaten kan mamawh chu...han ti zel teh..

    ReplyDelete
  2. a bengvar thlak khawp mai!

    ReplyDelete
  3. a bu in chhuah ila? Mizoram GK. Good post.

    ReplyDelete
  4. E pu Zorun,A van bengvar thlak hle mai.Heng hun pawimawh hi ka hriat loh a tam zawk lehnghal.I rawn post a lawmawm hle mai .

    ReplyDelete
  5. @azassk, I ti lawmawm thin hotupa.. Nia tiraw, thangtharte tan a ni deuh ang chu..

    @avena, maipawl put kher ngailovin tiraw..:) lawmawm e.

    @awzzman, hehe, a type lam hi ka thatchhe lutuk a, ka lawm e.

    @sekibuhchhuak, ekhai i tiropui thin e. Ni e, ngaihven zawng tak a nih loh bakah , chhiar tam hle loh chuan hriat a har khawp mai. Keipawh kum 1998 vel atang khan mizo history hi ka chhiar ve tan chauh. Ka hriat aiin ka hriat loh a la tam fe mai.

    ReplyDelete
  6. Hotupa, hei zet chu a va tha ve, ka copy hmiah mai. Part II hmuh a chakawm part II ah hian 1950 atangin kan hmu zawm dawn nge, hemi lama mi te pawh a tul tul i rawn thuai tel don tho tih hriat lawk ka va chak em :)

    ReplyDelete
  7. he post hi RO a tling in ka hria.. Print a file ah dahthat tlak mawle.. Hotupa nge nge hi chu i zarah thil hlu hriat ngei chi kan hriat belh zel mai anih hi

    ReplyDelete
  8. kum hi ka va han hre thei lo tak..history ka nin em2 chhan pakhat..boss nge2

    ReplyDelete
  9. @amuana, ekhai hotupa, a lawmawm e.. Nia, ka han ennawn leh a, kum 1950 hma lam hi a kim lo ang reng fu si a.. entia tih chi nge ni ang? thurawn min han pe zawk la mawle..:)

    @azaia, a lawmawm thin e.. min tiphu sawt thin..:)

    @almost_unreal, kum chhinchhiah hi awllo tak a ni. List siam mai chi...:)

    ReplyDelete
  10. Hotupa nge nge, a ngaihnawm lam ai mah in, a tha a nih hi mawle, he post chu. File hi lo save ta ila hreawm i ti viau ang em? :)

    ReplyDelete
  11. Hotupa, ngaihdan leh thurawn pe tlak che ka ni lo, keizawng zahnih hnuai lam rawng lo lehnghal ka ni e. I blog hi Bengvarna blog ti a hming thlak ka rawt teh ang :) hei zawng hi ka sawi ngam ve chhun a ni miropuite bulah chuan :)

    ReplyDelete
  12. @DayDreamBeliever, eheu hotupnu chu beisei loh taka i rawn lang thut chu le.. tawngtainaah khan i lang fo a, i tuang ngei turah kan lo beisei che a nia.. umm, save tlak te a nih ngat chuan a va ropui awm ve aw..:)

    @amuana, ekhai hotupa, nangni ang fakselna kan han dawng hrim hrim pawh hi malsawmna chikhat chu a ni tawh hrim hrim mai kei ka tan.. i rem tih chuan a kimlo lai siam thain a bak zawng atang hian chhunzam ta ila, a fuhlo em lawng chu tiraw..:)

    ReplyDelete
  13. @Tha hle mai..Sibuta chu ka rin ai daih in lo rei tawh nih khi mole...

    ReplyDelete
  14. @toy soldier, ni e tiraw.. rin ai takin a lo piang hma..:) Darlalpuii min tihrechhuak..:)

    PS/ Comment pasarihna 'Azaia' thu hnutchhiah kha July ni 5 kha a ni a. A tukah a chesual zui ta niin alang a. He Blog ah hian a thu hnutchhiah hnuhnung ber a lo ni dawn ta a ni. A va lungchhiatthlak tak em. Rest In Peace Azaia.

    ReplyDelete
  15. bengvar thlak kher mai! ro hlu tak a tling.. dahthat reng chi nih hi mizo te tan chuan!

    ReplyDelete
  16. @puii, nang nge nge i fel thin e.. lehpekah chuan baptist kohhran din kum pawh a tel ngei tawh ang aw..:)

    ReplyDelete
  17. ka varh uarh e.Ka fate poh ka pass ang.

    ReplyDelete
  18. loks, hotupa, azaia cc khi i sawi zuai a, keini ang bengvarlo bawk si chu kan va bo ve... could you explain please?

    ReplyDelete
  19. @DayDreamBelieverm; Aw, i lo la hre lo a ni maw.. hetiang hi a ni e. Tun Saturday kal ta July 6 khan an picnic na lamah an lawng tang nawr chhuak tura a thianpa nen lui chhunga an chhuk chu tuilian in a la a, Life jacket an lo ha bawk si lo va, khua a thim tawh bawk si a. An in ham tang zo ta lo a ni ang, nikhua a chhe hle bawk an ti. Tichuan kan thianpa, Azaia chuan min kalsan ta a ni.

    Ka blog-a a comment hi Friday zan July 5 a ni a. A tuk hian min thihsan ta a ni. Ka ui tak zet a, ka tuar takzet mai.

    ReplyDelete
  20. @DayDreamBelieverm; Aw, i lo la hre lo a ni maw.. hetiang hi a ni e. Tun Saturday kal ta July 6 khan a awmna Atlanta, Georgia, USA a an picnic na lamah an lawng tang nawr chhuak tura a thianpa nen lui chhunga an chhuk chu tuilian in a la a, Life jacket an lo ha bawk si lo va, khua a thim tawh bawk si a. An in ham tang zo ta lo a ni ang, nikhua a chhe hle bawk an ti. Tichuan kan thianpa, Azaia chuan min kalsan ta a ni. An ruang hi Sunday July 7 zing dar 10 velah Police ten an hmu a ni awm e.

    Ka blog-a a comment hi Friday zan July 5 a ni a. A tuk hian min thihsan ta a ni. Ka ui tak zet a, ka tuar takzet mai.

    ReplyDelete
  21. A lo nih reng tak chu mawle aw, a va han pawi ve le! Ka ui hle mai. Thanks for the info. May his soul rest in peace.

    ReplyDelete
  22. Hotupa chu thil post ril tha khawp mai. Dahthat vang vang tlak anih hi. Hetiang hi ka hre lo ve ltk a, ka beng i ti var sawt sawt mai.

    ReplyDelete
  23. Rawn tawk tha thei hle mai! Chhiar man hla tak ani. Taitesena khi Tiau kan hma lam amaw ka lo tia ! Rawn tang fan fan zel rawh kan lo ngai thla tha e

    ReplyDelete
  24. @Joseph, A va lawmawm thin ve.. Part 2 ziah mi tiphur sawt mai ka ti.. valpui..:)

    @vaiva, Ka lawm hle mai. Ni e, Taitesena (Ralthatchhunga) hi a la rei lo, pasalthate zingah chuan a naupang pawl tak a ni hialin ka ring. Khuangchera te tih lohah chuan. A then chuan kum 1880 tiin an ziak ve bawk. Khawrihnim ah a lo piang a, a pa Khalhvunga Khiangte, a nu Dothangi a ni. Kum 1902 khan a thi.

    ReplyDelete
  25. A á¹­tangkai hle mai. Thingtam kum 1875 tih hi midang sawi dan nen a inang lo deuh, a dik zawk chu ka hre lo na a, record ka hmuh thenkhatah hian Thingtam hmasaber kum 1880 tiin an dah tlangpui. Kum 5 vel lai a a awh vang zawk em ni aw...

    ReplyDelete