Friday 18 January 2008

Thlahtu lam thung

Ka Pu Shillonga chanchin atangin lo chhui hmasa ila. Aizawl dintu leh lal hmasa ber chu Lalsavunga a ni a. Lalsavunga chuan Vanhnuailiana, Lalphunga, Thawmvunga, Lalchawngpuii (Laltheri) Chawngpuituali(Vanpuilala nupui) leh Ropuiliani (Chhim lam lal Vandula nupui) te a hring a. Vanhnuailiana chuan Liankhama, Lalburha, Dothiauva, Buangtheuva leh Chinhleia te a hring a. Liankhama hian Hrangchhuana, Hrangkima leh Thangkhuma te a hring leh a. Hrangchhuana chuan Lalzidinga, Phungchawnga leh Shillonga te a hring a. Shillonga hi ka pu chu a ni a. Engtia Shillonga tih hming pu tlat nge a nih tih hi zawhna awm thei a ni a. A pa Hrangchhuana chu Khua leh tuite tana mi tha leh british sipai ho thu a awih avangin Shillongah chawimawina nopui pek a ni a, hei hi an nupa a an kal laiin ka pu chu Shillongah a pian avangin Shillonga an tih phah ta a ni. A lo seilian a. A u Lalzedinga chuan kum 1920 kham matric a pass ve bawk a, mizoramah matric pass hmasa ber pawla sawi thin a ni. Nupui a neih hnu reilo teah Ngopa awpin a indang a. A nau Phunchawnga pawh Khawkawn khua awp turin a indang ve ta bawk a. An te ber ka Pu Shillonga chuan a pa awmpuiin inpui a luah a, a pa thih hnuah Khawdungsei chu a awp ve ta a ni. Lal ban an nih thleng khan a awp.


Ka Pu Shillonga hi mizopaah chuan a sang pawl tak a ni a. Fit 6 thuak a ni. A nu te chhungkua hi Mizoramah chuan mi sang chhung an ni a, R.Thangmawia of ZoRo chuan ka pu nu nau mipa te chu; 'Ngopa kan awmlai chuan an rawn leng lut hi kawngkapuiah pawh an kun a ngai a, khanchhuk te pawh hi an ban pha hial hlawm a, an va sang e aw', a ti thin. Tun hnu hian mi zawt lehling a, ka hre tawp si lo va. Pu Tumpanga te unau an ni hlawm awm e. An ni hi ka pu nu nuta te an ni.

Ka Pu Shillonga hi kum 1954 thlengin a lal a, a hnuah lal titawp an nih khan ei leh inah an lo harsa tan a, reilo teah Mautam a lo thleng ta bawk nen, a unau hmeichhiaten aizawl lama pem tura an tih laiin Manipur lam phai kuam a zuam ta zawk a. Buh leh bala intodelh leh thlawhhma neih chu a tum ta zel a ni. Tunhnu hian a nau hmeichhe la dam te chuan ka u khan kan thu awih ni se, khatih lai kha chuan aizawlah hian lal tan chuan inhmun pawh an duh lai lai an kawka, an pe mai thin kha a ni si a. A duh tlat lo pek a, an ti thin. Kum 1977 khan Lamkaah a thi a, Lamkaah bawk vuiliam a ni. Ka Pu Shillonga te chhungkua hi mi ngilnei tak, mi pawisawi hlau tak leh thulai tak la thin mi a ni a, chuvangin a pu atang tawhin an unau ni lem lo, awmpui hi mi tam tak an inah an cheng thin a. Chhiahhlawh ang pawha en chuang lovin, unau pianpui anga an en pawh tam tak an awm a ni. Tin, Mizoram CM ni tawh T.Sailo nupui pawh hi a nulat tleirawl thlenga an ina cheng thin a ni.


Ka Pu Pabawka (Hrangthiauva) chanchin ve thung: Ka pu Hrangthiauva hi an koh duat nan Pabawka an ti thin a. Mizopaah chuan a sang pawl tak fit 6 dawna sang a ni a. Mitmeng dur khuih mai, hnar bang sang tak leh ngo tak mai a ni a. Mi tam tak chuan Sap thlah emaw an ti fo thin. A nu chu Vuta thlah Liannguauva farnu a ni thung.

Ka Pu Chawngsavunga atangin: Khawzawl lal thin chu Chawngsavunga a ni a. A hnuah Khuangphah khua a din leh ta a. Hnahlan khuaah a unaute an lal bawk a. Reilo teah in tam tak an lo tling leh ta mai a. Mi rilru zau leh chhungkaw rual tak an lo ni bawk nen, a rorel thiam zia chu an sawi fak thin a ni, an ti thin. Chawngsavunga hian Lalthantuma a hring a, Lalthantuma hian larna chihnih a nei a. Chungte chu; Japan ral a lo len khan, Hnahlan leh Khuangphah vela an che na hle a. A pa a thih tawh avangin Khuangphah leh a chhehvel a awp nghal a ngai si a. Fapa mal a ni bawk nen, a rilru pawh a buai thin hle a ni awm e. Japan Sipai hovin a khuaah an flag an tar kulh ta mai chu, a duh ta lo va. Ka khuaah hian Japan flag a awm a thiang lo ve tiin zanah a lo la thla hmiah mai a. A tukah Japan sipaite an rawn kal a, tunge kan flag tar hi pawt thla ngawt a? tiin an zawt a, mipui te chuan an lal chu an kawk a. A ni chuan, zam hmel pu reng reng lovin, ka khua a ni a, Japan a ni lo ve, tiin a chhang hmiah mai a. An hlauthawn pui hle a. Mahse, engtinmah ti lovin, huaisen an ti ta zawk hle a. Kawng leh lamah chuan thah nghal emaw, sawisak emaw an ni thin mai thei e. Lalthantuma hi a vannei a ni ang. A hnuah British sipai hovin a huaisen zia leh a thiltih an lo hriat chuan an ngaisang ta hle a. Lawmman pawh an pe nghe nghe a ni.


A hnuah Champhai leh a chhehvela lal zawng zawng chu British sipai lal te chuan an ko khawm a. Lal pasarih ngawt an kalkhawm a, chumi zingah chuan ka pu Lalthantuma chu British chawimawina sang dawng turin an thlang chhuak ta nalh a. Hei hi a lar pui hle a. A hnua a fapa upa ber ka pu Bawka hian ka u hmingah chu mi chawi chuan 'Lalthlanthlangi' tiin a chawi hial. Ka pu Lalthantuma thlah hi sang tak ngo vehvawh, hnar bang sang tak vek an ni a, fit 6 dawna sang vek an ni hlawm. Tunhnuaa ka ngaihtuah hian sap ramah hian kal ve se, an hmel atang ngawt chuan sap an nih lohna an hre reng reng lovang ka ti hial thin. Thingtlang hlo thloa eizawng ni mah se, an mahni tawkah chuan an hmel a eng hlawm hle. Lalthantuma hian fapa ringawt 5 a hring a, a fapa upa ber Bawka(ka pu) pawh hian fa 13 ngawt a nei. Chhungkaw rual tak, khua leh tuite tana chhanfak awm tak an ni a, lal ban a nih thleng khan an lal. A ni pawh Aizawl lama pem thla livin Phaizawl leilet a thlahlel zawk a, Manipur ram awl a zuan hnuin Khampat Bungpui khuaah in leh lo dinin a awm a, Nikum 2007 khan zamual a lo liam ve ta. Kum 90 a dam a ni.

Mite angin an fate lehkhathiam lamah hma an sawn tir loh avangin an thlahtute atanga an rochun darkhuang leh thul te bakah ral laka an lak thri tha chi hrang hrang te chu a riral zo tawh a, kan tet lai kha chuan Vanhnuailiana chibur leh thingrem kan la kawl thin a. Thingrem hi Meitei ral lak an lak a ni mai thei. A chibur pawh tunah chuan khawiah nge a thangbo tak ka hre ta lo.

14 comments:

  1. Ka pa telamah I va chhui thui thei ve, ka pu pa thleng hi an hming ka hria a, ka pi nu nen. Ka nu te lamah lah ka pi leh pu te hi a ni deuh tlawng mai, chutiang zawngin ka lo ngaihsak vak lo a, in ziah takah chuan chhui that ve leh pawh min ti chak khawp mai, a la tangkai dawn chauh si a.

    Vanhnuailiana chibur hi a va uihawm ve aw, hmuhchhuah leh talh dan a awm lo maw, Hnam ro atan pawh a tangkai dawn tlat a ni.

    ReplyDelete
  2. i va chhui thui ve..kei chu ka hre lo bon top..chuan ka pu pa hi phullen lal tih vel niin ka hria

    nia, chi bur chu han zong chhuak hram teh u

    Pu Shillonga hi a hming chu ka hre thin khop mai

    ReplyDelete
  3. E khai, kan hotute, a engti zawng paw'n thil hi han ziak u la, belhchian a dawl viau zel mai. Thlahtute lam atang rengin mi ropui in lo ni hrim hrim mai a.

    Mi tamtak hian min thlahtute hi kan chhui thui thei lo khawp mai. Vanapa thlah lam hi ka ni ve thung a. Vanapa te pawh hi hmaaan lai ami ang mai hian kan hria a, han chhui chuan an lo hnai kuar mai!

    A hnam puma kan bulbal te pawh hi chiang takin kan chhui thui hlei thei rih lo chu a ni a. Hengte hi thil tul a va ni em, ka ti.

    ReplyDelete
  4. @amuana, ekhai, chu kan va inhnaih awm ve mawle.. tlai khaw hnuah kan in chibai tha leh mai a niang chu..:) Ka pute hi an pemkual nasa ang reng lutuk a, an pu ro tam tak khawi khawiah emaw an hnutchhiah bakah a bo nual hlawm te pawh a niin an sawi thin a. Nikum hmasa ka aizawl awm lai khan ka pu Hrangchhuana'n Aizawl Bawrhsap lehkha a thawnna hlui em em mai chu a teh hlau tak chungin ka chhiar a, lehkha phek pangngai pawh a ni lo va, 1920 vela a ziak a ni a. A tawngkamah Zoram tih a lo hmang daih tawh mai a, hei hian ka ngaihtuahna a tithui hle mai a. Lushai hills tih lai kha a nih rualin Zoram tia ziak hmuh tur a awm tlat a ni.

    @almost unreal, han chhui han chhui hi chuan Mizote hi unau kan lo ni deuh vek dawn a, in hmuh taih pawh a har dawn maiin ka hre thin..hehehe. Aizawla nula thenkhat chhelo ka tih deuh pakhat pawh thisen lamah inhnaih tak mai kan lo ni reng mai a, tlai khaw hnuah..zialo khawp mai.hehehe. Ka Pu Shillonga hi hriat a hlawhna chu Rengkai leh Ccpur a Shillonga Tlang, Shillonga Kawn, Shillonga Dil tih te khi a hming chawia an phuah a ni hlawm a. Meitei ho an sual em avang leh a hrisel vak loh avangin mizoramah a let leh nghe nghe.

    @mafaka, hotupa chu pasaltha hmingthang thisen i lo kai reng mai a. I inhmeh hle mai. Vanhnuailiana pasaltha leh rinrawl ber kha Vanapa kha a ni a. Hnahlan lal Pu Saithuama te pawh hian Vanapa laina te hi chu an la ngai chhungkhat thei khawp a sin..

    ReplyDelete
  5. Hahhaa!!!! Typing mistake.

    He tiang tur hi I Va chhui thui thei ve. Ka pa te lamah ka pu pa thleng hi an........ tih zawk tur.

    Tih palh ltk, Isua thisen ah chuan unau vek kan nih tho kha maw :)

    ReplyDelete
  6. @amuana, Mizote hi chu han insawi han insawi ila, eng emaw ti kawng tal hi chuan, kan lo la inhnaih viau zel e, an tia lom. Pu Hawla CM lai pawh khan, eng emaw diklo leh eirukna thenkhatte hi action han la dawn ila, tutute emaw chhungkhat hnai tak hi an lo ni zel a..Mizo hi chu kan la inhnaih lutuk hlawm a, action in lak tak tak hi a har e..a tih thin kha..dik viauin ka hria.

    Ni e, Mizo kan nih avangin unau kan ni hrim hrim tawha, Isuaah nen phei chuan unau thuahhnih kan ni ringawt mai..:)

    ReplyDelete
  7. eih,rengkai khi pu Shillonga hming chawi a an phuah maw?tunah ka hre ve chiah...ka leng ngun2 nen a(nula rimin):-) chuan Pu Shillonga chu lamka thlan mual ah mi an phum?ccpur a seilian ka ni na chu...se lo ve chiang sin....!kan la nau deuh a ni...hei thu ropui tak i rawn ziak a..kan harh te uar mai....!

    thlah tu te pawh chu i va chhui thui thei ve le..!kei chu ka pu pa pawh ka hre lo.....:)

    ReplyDelete
  8. awzzman (Naupang fel)..:) I ti lawmawm e. Rengkai chu ka phuah a ni lo va, rengkai khua an din a ni zawk ang chu. Dr. Muana Pachuau pa te nen khan an ni nghe nghe. Pu Muana pa hi ka pu thian kawm ber thin a ni a, lal a nih pawh khan a khawnbawlah a awm nghal a. Lal an tlak pawh khan, an inkawp zel a, Rengkai khua an va sam zet a, a hmun a hrisel lo va, tin meitei hovin an thlam te an tihchhiat sak fo avangin mizoramah a let leh rih niin an sawi. Mahse a hun tawp erawh Lamka a awm laiin a thi hlauh va, Hei pawh hi Dr.Muana enkawl a ni awm e.

    Lamka thlanmualah an phum a, a thlanlungah chuan Shillonga Sailo, a in ti ang.

    Thlanmual i kal hunah chuan a thla min rawn kal ngei dawn nia aw, ka kal ve thei mang si lo va..

    ReplyDelete
  9. I zawhna ka lo chhiang kim lo va...hehe. CCpur khaw pawnah khian, Shllonga Kai, Shillonga Dil, Shillonga Tlang, tih te a awm a, chu chu ka pu hminga an phuah a ni, an ti thin a. Kei chuan ka la hmu chuang lo va. Ka pu han kawm turin kan pian hmain a thi tawh bawk si a.. A thuziak thenkhat chauh chhiar tur kan nei ve hram a ni.

    ReplyDelete
  10. Hetiang lampang hi i ziak har ka lo ti ngawt zawk a i hre ropui sia! Kei ka hre lo lutuk a, kan tluk lo khawp mai che thlahtu te chhui lamah chuan..i ti tha e :)

    ReplyDelete
  11. Pu Pui, i thlahtu bul i sawi takah chuan ka ngaina zual sawt chein ka hria. Ka pu (Upa Lalhmawlha) kha kum 1950 khan Ngopa atangin Ccpur (Lamka) ah a pem lut a. Ka hriat phak chinah chuan Dr. Muana pa te, Pu KC Ralkapa MC (Military Cross, Mimbung lal) te, Rev. Sena (Pu HV Lalringa IAS nupui pa) te nen khan an inkawm ngeih hle a (Ngopa leh a chhevel atanga pemlut an ni a, an vaiin an fam ta). Ka pu hi Lamka Presbyterian Kohhran dintu te zinga mi, upa hmasa ber pathum zinga pakhat a ni nghe nghe a. I pu chu kan pian hmaa thi a nih avangin ka lo hre lo mai mai dawn a nih chu. A thu hrimah Sailo nge nge in lo ropui e :-)

    ReplyDelete
  12. @tharax,
    I tilawmawm hle mai. I pu te leh ka pute chu unau angin an awm ho ngeiin ka ring. An chanchin ka hriat zui tam loh em avangin Dr.Muana pa nena an inkar bak hi sawi tur ka hre tlem hle mai a. Mahse, I pu te pawh Ngopa chhuak an nih chuan ka pute nen chuan thian inkawm ngeih tak an ni ngei ang a, Lamka pawh a huhova kal an nih ngei a rinawm. Ka pu kha a thih thlengin Dr.Muana hian a enkawl nghe nghe tih an sawi thin a.

    Lamka thlanmual i kal hunah chuan Shillonga Sailo thlan min rawn hmuh sak thei la, a theih phei chuan thlalak te pawh ka duh tel ngei ang. Tin, HV Lalringa pawh hi Khuangphah khaw chhuak a ni a.. ka pu te khaw chhuak a lo ni ve reng mai.. heng Ngopa leh a chhehvel atanga Lamka phai kuam zuana pem lut an tam hle tih a hriat theih a, hnahlan atang te pawhin.

    ReplyDelete
  13. Lamkaa ka haw hmasak berah i pu thlan chu ka lo va dap chhuak ngei ang. Tin, a chanchin te pawh mi bengvar deuh ka lo zawt dawn nia.

    ReplyDelete
  14. Pu zidinga fa tehi kavan hre duh a bik in a fanu te hming

    ReplyDelete