---------------------------
Zohnahthlak A Global Perspective
“Guwahati Zofest 2006”
District Library Auditorium, Guhawahati , India
By; LP Sailo, Aizawl, Mizoram

Khawnge kan zavaiin i ding lawk teh ang u, kan mawng te a kham dah ang e. Tichuan, kan sira mi te theuh chibaiin“Unau kan ni“ i ti theuh ang u le....Ka lawm e. In thu leh thei e..
Guwahati khawpui hian pawimawhna lian zet mai a nei a, chu chu Zofaten zirna kan neih tirh a kan pan hmasak ber pawl leh Phai rama kan in benbelna khawpui hmasa ber a ni awm e. Tin, medical lamah pawh Zofate zirchhuahna hmasa ber a lo ni chho a, tunah pawh chhungkuaa khawsa tamna ber a ni hial awm e. Heng te avang hian Zofate tan khawpui pawimawh tak a ni.
Zohnahthlak chibing hrang hrangte bula awm hi a hlimawmin a nuam a, kei ka duhaisam ber a ni fo. Nuam in ti ve em?
Thupuangtu(Emm Cee) ten Zofate dialect hrang hrang hmanga thu an han puang thin te kha hriat a va nuam em. Unaute u, Insuihkhawm hi a nuam a ni tiru…
Awle, hun rei tak ka neih loh avangin kan thupuiah lo lut nghal dawn ila;
* Tute hi nge Zofate chu?

* Zoram chu khawiahnge?
Hmanlai Zoram chu Chindwin luidung nitlak lam kam atangin East Bengal(now in Bangladesh) inkar, chhim leh hmar zawngin Arrakan atangin Carchar leh Manipur thleng hi thlahtute atanga kan ram tia an lo sawi thin chu a ni. Hei pawh hi Zofaten political party kan neih hmasak ber Mizo Union hovin Zofate chenna tia, an lo tlangau pui thin ram chu a ni. Chu chu Mizo hnam te ram tiin an lo vuah kher reng a ni.
* Zofate inpumkhat nan tawng thuhmun neih kan mamawh!
Zofate inpumkhatna tha kan lo neih nan leh hma kan lo sawn zel theih nan, tawng thuhmun kan neih a ngai a, kan dialect hman mekte hnualsuat tur tihna lam ni lovin, kan zavaia kan hman tlan theih awmchhun duhlian/lusei dialect bulthut atanga lo zichhuak, mahse Zofa hnahthlak dialect tin atanga chawmlen hi i thiam tlang ang u. Kan market sawi loh he global world ah hian makmawh thil a ni tlat tih i hria ang u.
Tin, kan hriat fuh thin loh leh kan sawi pawlh fo thin pakhat chu, Language tih leh dialect tih hi a ni a, kan tawngin dialect leh language tih hi tawng tiin kan dah ve ve a, hei hi a fuh lo va, dialect chu dialect ti ve mai ila, Tawng kan tih kher erawh Language hi ni ta deuh se a that ka ring thin. Tichuan, he Mizo Tawng hi Mizo Language-ah upgrade chhovin, Zofa hnahthlak tinte dialect pawh him taka kan ven him zel pawh kan tih tur a ni ang.
* Zohnahthlak hnam chitinte tan Dawhkan(Table) neih kan ngai.
Hmun tina Zofa hnahthlakte tan dawhkan i siam ang u. Hmanlai ata tawh vawin ni thlenga chhungkuaten kan mamawh ber chu dawhkan a ni. Chu dawhkanah chuan kan harsatna te kan lawmna te kan mamawh tinreng kan sawiho thin. British ho rorelna sang ber pawh dawhkan a ni ang bawkin keini Zofate tan pawh dawhkan a ni. Chuvangin kan chenna theuhvah Dawhkan siamin chu dawhkan ah chuan Zo hnahthlak hnam chitinten kan harsatna i thlen ang u, tichuan chu ta tang chuan hmunpui lama put chhuah turin ngaihtuahna kan hmang thin tur a ni.
* Zo hnam inpumkhat nan chibing thinlung nuaibo a ngai. Kan hming kohdan kan in pawm tlan a ngai bawk.

* Ramri then darhin awm mah ila, thinlung ramah erawh ram khatah kan awm thei.
Germany hi entirna tha tak a ni. Zofaten he ram nunzia atang hian zir tur kan ngah hlein ka hria. Germany hi vawi tam tak ramdang awpbehna hnuaiah te an lo inthendarh zing ve hle tawh thin. Mahse, engtinge tun dinhmun hi an thlen leh theih tih hi ngaihtuah tham zet a awm a ni.
East leh west Berlin tih awm hma fe. Kum 1700 leh kum 1800 bawr chho vela German ram awmdan hi kan sawi lawk ang e. Kum 1800 hma lam kha chuan Germany ram hi ram bung te tak tak inhlawmkhawm, lal chak vak lo hnuaia awm thin an ni. Ram bung tinte hian mahni kalphung bik leh tawng bik an nei hrang vek a. Mahse thinlung takin german hnam an nihna chu an pawm em em thung si a ni.
Hei hi i hrereng ang u. Chhungkaw inpumkhatna hi thinlung lamah a tiah hmasak zet a ngai. He mi mil chiah hi rawn tarlan ka tum a ni. Kan history nen enge a in an na? Tam tak sawi tur a awm thei. Keini pawh, ram bung hrang hrangah chibing tawng(dialect) hrang hrang neiin kan awm a ni thei e. mahse kan thinlung chhungrilah erawh “Unau kan ni”tih hi I hrereng ang u. kan zavaia thlahtu chu thuhmun a ni si a.
A ni, vawi tam tak heng German hnamte pawh hi an mahni inkarah innghirnghona a chhuak ve foin, an indo ve fo thin. Mahse, ram dang leh hnam dang nena innghirngho nikhuaah chuan an tang ho leh dial si thin. Hei hi kan nihphung a ni ve em le? Kan unau Burma , Manipur leh Tripura a mite MNF te zalenna sual kha an pui ve in, mizoram chhunga mizote nen an do tlang thin tih te kha kan theihnghilh thei dawn em ni? hmanni lawk khan kan hmar Unaute chu an mahni chenna ngei Manipur atangin hnawhchhuah an nih khan khawnge an pan tak? An thinlung chhunga lian ber leh an ram awmchhun chu Mizoram hi a ni ve tho tlat zu nia. Hei hian unau kan nihna atakin a lan tir thin a ni.
* Inlungruala insuihkhawm hi hnam anga kan dinchhuahna awmchhun ni.
Engpawhnise, mi ram kan va awm hian kan ram ni lo mahse awmna atana kan hman ve avangin kan khawvel chu a lo zau ta a ni. chuvangin chu chu Zoram khawvel tia vuah theih a ni ang a, international a mizo kan inzawmkhawm tlat loh chuan, mi tamtak chu mi hnam karah an pilbo thuai ang tih a hlauhawm hle. Hnam ah mi a boral chuan a sakhuaah pawh a boral thin tih thufing hi kan ngaihtuah nawn fo a tul.
PS/ Ka thusawi zawh chiah hian thiannu Daduhi'n "Tlawm ve lo Lalnu Ropuiliani" tih hla Pi Lalsangzuali Sailo(L) phuah mawi taka min sak sak avangin ka va lawm em ve aw..!